به گزارش خبرگزاری یولن، حذف یارانه سه میلیون نفر از دهک‌های بالای درآمدی و در مقابل، وعده دولت برای افزایش حمایت از اقشار ضعیف‌تر، دوباره موضوع یارانه‌های نقدی را به صدر اخبار آورده است. آلبرت بغزیان، اقتصاددان و استاد دانشگاه تهران، بر این باور است که یارانه نقدی فعلی با مبلغ ۳۰۰ هزار تومان عملاً ارزش واقعی خود را از دست داده و اگر دولت قصد جبران هزینه‌های زندگی مردم در سال ۱۴۰۴ را دارد، باید مبلغی نزدیک به یک میلیون و دویست هزار تومان به هر نفر پرداخت کند. اما پرسش اصلی اینجاست که چنین پیشنهادی تا چه حد امکان اجرا دارد و دولت چه راهی برای تحقق توزیع عادلانه یارانه‌ها در پیش خواهد گرفت؟ در این گزارش به بررسی چالش‌های سیاست یارانه‌ای کشور و پیشنهادهای مطرح‌شده برای اصلاح آن می‌پردازیم.
ایلنا نوشت: در هفته‌های اخیر، تصمیم دولت برای حذف یارانه برخی خانوارهای پردرآمد با واکنش‌های زیادی همراه بوده است. مقامات دولتی البته تأکید کرده‌اند که مبالغ صرفه‌جویی‌شده از حذف این افراد، به نفع دهک‌های کم‌درآمد هزینه خواهد شد. با این وجود، ادامه تورم و کسری بودجه باعث شده وعده‌های دولت با تردیدهایی جدی روبه‌رو شود. کارشناسان اقتصادی و فعالان حوزه کارگری نیز بر این نکته تأکید دارند که منابع آزادشده باید حتماً در خدمت اقشار ضعیف قرار بگیرد، وگرنه هدف طرح محقق نخواهد شد.
آلبرت بغزیان درباره ضرورت هدفمند شدن یارانه‌ها توضیح می‌دهد: «وقتی یارانه نقدی برای اولین بار به اجرا درآمد، دو پرسش اصلی وجود داشت؛ نخست اینکه چه کسانی مشمول دریافت یارانه باشند و دوم اینکه چه مقدار یارانه باید به هر فرد تعلق بگیرد.» او ادامه می‌دهد: «دولت وقت با کنار گذاشتن هر دو پرسش، تصمیم گرفت یارانه را به تمام مردم به‌طور یکسان و نقدی پرداخت کند، بی‌آنکه معیار مشخصی برای این توزیع در نظر گرفته باشد.»
به گفته بغزیان، تجربه کشورهای دیگر نشان می‌دهد که یارانه نقدی چندان کارآمد نیست و در بیشتر مواقع حمایت‌ها به شکل یارانه کالایی یا تخفیف روی برخی کالاها اعمال می‌شود. او مثال می‌زند: «اگر در سال ۱۳۸۸ به‌جای پرداخت پول نقد، به هر خانوار به ازای هر نفر یک کیلو گوشت داده می‌شد، امروز همان خانوار چهار نفره حداقل معادل سه میلیون تومان یارانه کالایی دریافت می‌کرد و ارزش واقعی حمایت‌ها حفظ می‌شد.»
افت ارزش یارانه‌ها
این اقتصاددان کلان تأکید می‌کند که پرداخت نقدی باعث شد ارزش یارانه‌ها به‌تدریج کاهش یابد. او می‌گوید: «یارانه ۴۵ هزار تومانی به مرور آن‌قدر بی‌ارزش شد که در بسیاری از موارد صرف خرید شارژ تلفن همراه یا حتی سیگار و مواد مخدر می‌شد. همین خطر امروز درباره یارانه ۳۰۰ هزار تومانی هم وجود دارد؛ چرا که با افزایش هزینه‌ها، مردم کمتر می‌توانند با این مبلغ مایحتاج اساسی خود را تأمین کنند.» به اعتقاد او، این شرایط دوباره سه پرسش اصلی درباره یارانه‌ها را مطرح می‌کند: به چه کسانی باید داده شود؟ چه میزان کافی است؟ و در چه قالبی باید پرداخت شود؟
بغزیان توضیح می‌دهد: «در زمان آغاز اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها، زیرساخت‌های آماری و فناوری در کشور ناقص بود و امکان شناسایی دقیق افراد وجود نداشت. اما امروز با پیشرفت سامانه‌های اطلاعاتی و داده‌های دقیق‌تر، شرایط تغییر کرده و می‌توان سیاستگذاری‌های بهتری انجام داد. حالا می‌توان با دقت بیشتری مشخص کرد که چه کسی و تا چه اندازه شایسته دریافت یارانه است.»
این استاد دانشگاه همچنین به تغییر نگرش‌ها اشاره می‌کند: «یک دیدگاه این است که یارانه حق همه ایرانیان است و باید به صورت برابر به همه پرداخت شود؛ در حالی‌که افراد می‌توانند بخشی از آن را در صورت تمایل به دیگران ببخشند. اما این طرز فکر دیگر چندان طرفدار ندارد. امروز ملاک‌هایی مثل میزان تراکنش‌های بانکی، درآمد اجاره‌ای یا نوع خودروی شخص، معیارهای سنجش استحقاق یارانه شده است. با این حال حتی اگر دهک‌های پایین اول تا پنجم شناسایی شوند، پرسش اساسی همچنان باقی است: چه مبلغی باید به آنها تعلق گیرد تا واقعاً بتواند معیشتشان را تقویت کند؟»
ادامه جدال بر سر میزان یارانه نقدی
او یادآور شد که در گذشته منطق پرداخت یارانه نقدی بر این اساس بود که دولت بخشی از یارانه سوخت، نان، آب و سایر کالاهای اساسی را کاهش دهد و معادل آن را به شکل پول نقد به مردم بدهد. مبلغ ۴۵ هزار تومانی که در آن زمان پرداخت می‌شد، معادل ارزش حدود یک میلیون و چهارصد و پنجاه هزار تومان امروز بود. اما اکنون، با توجه به سقوط قدرت خرید این مبلغ، دیگر آن توجیه اولیه برای آزادسازی قیمت‌ها و افزایش بهای کالاهای مصرفی عمومی، محلی از اعراب ندارد. به گفته وی، شرط اصلی اجرای این سیاست باید مهار تورم می‌بود. زیرا هنگامی که افزایش قیمت‌ها ارزش یارانه نقدی را از بین ببرد، فشار تورمی بر طبقات ضعیف جامعه به‌مراتب سنگین‌تر از اقشار پردرآمد خواهد شد؛ بنابراین حتی افزایش مبلغ یارانه به ۳۰۰ هزار تومان هم نتوانسته است توجیه منطقی و علمی برای پرداخت نقدی ایجاد کند.
این استاد اقتصاد تأکید کرد که یارانه نقدی امروز توان جبران هزینه‌های افزوده‌شده بر سوخت، نان، آب، برق و سایر کالاها و خدمات یارانه‌ای را ندارد. از همین روست که بحث بر سر میزان واقعی و مؤثر یارانه پرداختی، موضوعی جدی در محافل کارشناسی است و باید پاسخ داده شود که چه عددی برای حمایت از دهک‌های مستحق کفایت می‌کند.
لزوم پرداخت یارانه به صورت کالایی
بغزیان در ادامه خاطرنشان کرد: اگر معیار همان منطق اقتصادی سال ۱۳۸۹ باشد که یارانه نقدی ۴۵ هزار تومانی برقرار شد، امروز برای دهک‌های باقی‌مانده و مشمول، باید رقمی نزدیک به یک میلیون و دویست هزار تومان ـ چه به صورت پول و چه در قالب کالا ـ پرداخت شود. او افزود: «اینکه در دولت تدبیر و امید گفته شد همان کسی که یارانه را روی ۴۵ هزار تومان ثابت نگه داشته باید مسئول کنترل تورم باشد، اشاره‌ای بود به همین واقعیت که وقتی یارانه نقدی پرداخت می‌شود، اما دولت توان مهار تورم را ندارد، مجبور است مدام آن مبلغ را افزایش دهد.» به همین دلیل، به اعتقاد وی، تثبیت قیمت‌ها و تقویت قدرت خرید خانوار باید در اولویت سیاست‌های اقتصادی قرار گیرد و سپس در مورد شیوه پرداخت یارانه تصمیم‌گیری شود.
افزایش یارانه متناسب با نرخ تورم
این اقتصاددان ادامه داد: هدف اصلی سیاست‌های حمایتی باید این باشد که به‌تدریج تعداد افراد مشمول یارانه کاهش یابد و خانوارها به سطح درآمدی برسند که دیگر نیازی به دریافت کمک نقدی نداشته باشند؛ همان‌طور که تجربه نهادهایی مثل کمیته امداد نشان داده است. او تصریح کرد: «دولت باید علاوه بر افزایش سالانه یارانه‌ها متناسب با نرخ تورم، مسیر اقتصادی را به‌گونه‌ای تنظیم کند که وابستگی خانوارها به یارانه کمتر و کمتر شود.»
به باور بغزیان، اگر دولت موظف شود یارانه را به شکل کالا و اجناس اساسی پرداخت کند، انگیزه بیشتری برای کنترل قیمت‌ها و جلوگیری از افزایش تورم خواهد داشت. او اضافه کرد: «با حذف یارانه برخی دهک‌های پردرآمد و افزایش قیمت‌ها، منابع کافی برای بالا بردن یارانه دهک‌های ضعیف‌تر فراهم می‌شود. واقعیت این است که برای بخش بزرگی از جامعه، یارانه ۳۰۰ هزار تومانی نه تغییری در معیشت ایجاد می‌کند و نه کمکی جدی به آنها می‌رساند؛ تنها یک احساس رضایت کاذب به همراه دارد. این مبلغ باید به‌طور ویژه برای فرودستان افزایش یابد تا تأثیر واقعی داشته باشد.»
۲۲۳۲۲۵
۲۲۳۲۲۵
