جواد مرشدی – یولن: دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا دوشنبه در دیدار با بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل در کاخ سفید با تکرار ادعاهای ضد ایرانی خود مدعی شد: «گفت و گوهایی را با ایران برنامه‌ریزی کرده‌ایم و آنها هم می‌خواهند گفت و گو کنند. امیدوارم مجبور نباشیم حمله دیگری علیه ایران انجام دهیم؛ آنها هم چنین چیزی را نمی‌خواهند بلکه می‌خواهند گفت و گو کنند.»
رئیس جمهوری آمریکا ادعا کرد: «ما تاریخی برای مذاکره با ایران تعیین کرده‌ایم. ما تمام تلاش خود را خواهیم کرد تا اطمینان حاصل کنیم که ایران غیر هسته‌ای باقی می‌ماند. در زمان مناسب دوست دارم تحریم‌ها علیه ایران را بردارم.»
در حالی که اخیرا ویتکاف نمایمده ویژه ترامپ در امور خاورمیانه از دیدار زودهنگام هیات های مذاکره کنده ایران و آمریکا گفته بود سخنگوی وزارت خارجه ایالات متحده درباره هر گونه زمان بندی یا جزئیات مذاکرات احتمالی با ایران مدعی شد: در حال حاضر نمی‌توانم درباره جزئیات یا آنچه ممکن است رخ دهد، صحبت کنم.
گفتنی است طبق خروجی برخی حبرگزاری ها وزارت خارجه کشورمان نیزدر حال بررسی ضرورت و صحت‌سنجی ادعای آمریکایی‌ها و چگونگی برگزاری دور جدید مذاکرات برای لغو تحریم‌ها، سقف غنی سازی و غرامت جنگ تحمیلی می‌باشد.
خبرگزاری “یولن“در گفتگو با عبدالرضا فرجی راد استاد جغرافیای سیاسی به بررسی شرایط ادامه مذاکرات پرداخته است که در پی می آید:
*** آیا قرار گرفتن ایران در شرایط جنگی به معنای توقف مذاکرات است؟
خیر، من فکر می‌کنم زمینه‌سازی برای مذاکرات در حال انجام است. مذاکرات ما با آمریکایی‌ها هنوز به‌طور کامل قطع نشده و به‌صورت غیرمستقیم، گفت‌وگوهایی میان وزیر امور خارجه ایران و طرف مقابل، از طریق واسطه‌ها یا حتی فضای مجازی، در جریان است. مذاکرات رسمی مقدماتی دارد؛ طرف ایرانی می‌خواهد مطمئن شود که اگر مذاکره‌ای آغاز شد، مانند دفعه گذشته با فریب و حمله مواجه نشویم.
نکته دوم این است که ایران می‌خواهد بداند دستور کار مذاکرات با آمریکا چیست. نباید مذاکره‌ای بی‌هدف یا بر پایه خواسته‌های ناپایدار آغاز شود. مثلاً ایران تمایلی به گفت‌وگو درباره برنامه موشکی‌اش ندارد، بنابراین این موارد باید از ابتدا مشخص و مورد توافق قرار گیرد. در گذشته، شاهد بودیم که آقای ویتکاف در جریان مذاکره برخی مسائل را می‌پذیرفت اما پس از بازگشت به واشنگتن، آمریکایی‌ها زیر تعهدات می‌زدند. به همین دلیل است که طرف ایرانی خواهان شفاف‌سازی کامل پیش از آغاز رسمی گفت‌وگوهاست.
*** شما به غنی سازی اشاره کردید، غنی سازی در دوره پنجم مذاکرات یکی از خطوط قرمز ما و امریکایی ها بود. آنها میگفتند غنی سازی صفر باشد و ما می گفتیم خیر. فکر می کنید آیا امکان رسیدن به توافقی در این زمینه وجود دارد؟
به نظر من، اکنون شرایط برای گفت‌وگو درباره غنی‌سازی بهتر از قبل از جنگ است. چند سایت هسته‌ای ایران از سوی آمریکا و اسرائیل مورد حمله قرار گرفته‌اند و ایران نیز، لااقل برای چند ماه آینده، احتمالاً توان یا تمایلی به ادامه غنی‌سازی ندارد. همچنین مشکلاتی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به‌وجود آمده است.
در چنین فضایی ممکن است راه‌حل‌هایی پیدا شود که هر دو طرف به آن رضایت دهند. منظورم این است که فضای فعلی می‌تواند زمینه‌ای برای توافق فراهم کند؛ توافقی که ایران در آن امتیازاتی می‌دهد و متقابلاً امتیازاتی دریافت می‌کند. یکی از دلایل تأخیر در آغاز مذاکرات رسمی نیز همین است؛ گفت‌وگوهای غیررسمی در جریان است تا اگر مذاکرات مستقیمی آغاز شود، همان اشتباهات گذشته تکرار نشود.
*** در شرایط کنونی، مذاکره با آمریکا یا اروپا چه دستاوردی می‌تواند برای ایران داشته باشد؟
اگر مذاکرات پیش برود، خط قرمز اصلی ایران، یعنی برداشتن تحریم‌ها، باید محقق شود. اگر مذاکره‌ای صورت گیرد اما تحریم‌ها همچنان پابرجا بماند، عملاً هیچ دستاوردی برای ایران حاصل نخواهد شد. اولین و مهم‌ترین دستاورد می‌تواند کاهش تنش در منطقه باشد.
برداشتن تحریم‌ها می‌تواند زمینه را برای بهبود روابط اقتصادی با کشورهای غربی فراهم کند، تهدیدهای امنیتی کاهش یابد و نقش اسرائیل در منطقه محدود شود. در واقع، این مسائل می‌تواند به افزایش ثبات در داخل کشور نیز منجر شود.
*** در دور قبل در حال مذاکره با آمریکا بودیم که اسرائیل با ما حمله کرد و به نوعی فریب خوردیم ،الان مقامات ما زیاد به امریکا اعتماد ندارند. چه تضمینی وجود دارد که آمریکایی‌ها بار دیگر ایران را فریب ندهند؟
همین نگرانی یکی از دلایل گفت‌وگوهای غیرمستقیم فعلی است. طرف ایرانی خواهان تضمین است که در صورت ورود به مذاکرات رسمی، دیگر با تکرار آن فریب‌ها مواجه نشود. ضمن اینکه شرایط امروز با گذشته فرق دارد.
ترامپ هر روز در رسانه‌ها ادعا می‌کند که مراکز هسته‌ای ایران را نابود کرده و حتی این موضوع را در مهمانی‌های رسمی هم تکرار می‌کند. برخی رسانه‌ها در آمریکا با این ادعاها مخالفت می‌کنند و حتی برخی خبرنگاران بابت این مخالفت‌ها تحت فشار قرار گرفته‌اند. همین اختلافات داخلی در آمریکا نشان می‌دهد که فضای داخلی آن کشور نیز چندان پذیرای یک درگیری طولانی‌مدت دیگر نیست.
از سوی دیگر، در داخل کنگره آمریکا چه در میان جمهوری‌خواهان و چه دموکرات‌ها، مخالفت‌هایی جدی با حمله به ایران وجود دارد. آنها نگرانند که این درگیری شبیه جنگ‌های بی‌پایان افغانستان و عراق شود.
بخشی از پایگاه رأی ترامپ نیز، که شامل ملی‌گراها و کشاورزان آمریکایی است، به‌شدت با هزینه‌کرد منابع ایالات متحده در خارج از کشور مخالف‌اند. ادامه سیاست‌های تنش‌زا می‌تواند باعث ریزش این حامیان شود و در انتخابات میان‌دوره‌ای پیش رو، به ضرر ترامپ تمام شود.
از طرف دیگر، ترامپ علاقه زیادی به کسب جایزه صلح نوبل دارد. او می‌داند که تداوم درگیری‌ها این رؤیا را از او خواهد گرفت. بنابراین فشارهایی برای کاهش تنش نیز وجود دارد.
*** اگر مذاکره نکنیم، چه خواهد شد؟ آیا دوباره وارد شرایط جنگی خواهیم شد؟
ما قصد نداریم از مذاکره عقب‌نشینی کنیم. همان‌طور که رئیس‌جمهور، وزیر خارجه و سخنگوی دولت گفته‌اند، این سیاست‌ها حاصل تصمیم‌گیری در سطوح عالی امنیتی کشور است. به همین دلیل، هیچ‌کس به‌صورت شخصی در این زمینه اظهارنظر نمی‌کند.
در حال حاضر نیز تلاش‌هایی برای گرفتن تضمین در حال انجام است و اگر اتفاق خاصی رخ ندهد، مذاکرات آغاز خواهد شد.
*** چرا برخی تندروها به سیاست خارجی کشور درباره مذاکره بعد از جنگ انتقاد می‌کنند؟
این انتقادها فقط متوجه وزارت خارجه نیست؛ رئیس‌جمهور نیز در روزهای گذشته با هجمه‌هایی مواجه شده است. دلیل اصلی این است که پس از انتخابات ریاست‌جمهوری و آغاز گفت‌وگوها با آمریکا، سیاست‌های این جریان تضعیف شد.
حالا با وقوع درگیری‌ها، این جریان فرصتی یافته تا دوباره به صحنه بازگردد و تلاش می‌کند مانع از موفقیت دولت در مسیر مذاکره شود. آنها از ابتدا با گفت‌وگو با آمریکا مخالف بودند، اما واقعیت این است که کشور در حال حاضر با تهدیدات امنیتی، مشکلات اقتصادی و خطر اسنپ‌بک مواجه است.
این افراد یا نمی‌توانند این واقعیت‌ها را تحلیل کنند، یا منافع گروهی‌شان را بر منافع ملی ترجیح می‌دهند. در حالی که تنها راه عبور از این بحران، مذاکره‌ای هدفمند و بر پایه منافع ملی با ایالات متحده است. اگر توافقی حاصل شود، نه‌تنها تحریم‌ها کاهش می‌یابد، بلکه خطر فعال شدن مکانیسم ماشه یا اسنپ‌بک نیز از بین می‌رود. در آن صورت، اروپا نیز انگیزه‌ای برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل نخواهد داشت.
۲۱۲/۴۲
