بعضی ساکنان شهر های گرگان و شاهرود سوال می کنند که ما چه کنیم؟ آیا شرایط عوض شده؟ در پاسخ ابتدا ببینیم که مساله چیست:
گسلهای گرگان و شمال البرز و سامانه گسلی شاهرود سامانههای گسلی فعال در جنوب شرق کوه‌های البرز شرقی است که بیشتر با حرکت امتدادلغز چپگرد و فشاری مشخص می‌شوند. سامانه گسله شاهرود پهنه‌ای از گسلش شامل گسلهای آستانه، شاهرود، ابر و جاجرم است. کل طول سامانه گسله شاهرود حدود ۴۰۰ کیلومتر طول دارد که از گسله هایی با قطعات ۸۰ تا ۱۵۰ کیلومتر شکل گرفته است. این سامانه گسلی ویژگی‌های ژئومورفیک مختلفی از جمله خمیدگی‌های فشاری در شمال دامغان و شاهرود و حوضه‌های کششی دره آستانه را نشان می‌دهد.
اگر به تاریخ زمینلرزه های منطقه شرق البرز توجه کنیم قطعاتی از سامانه گسلی شاهرود با زلزله‌های تاریخی قابل توجهی، از جمله زلزله قومس در سال ۸۵۶ میلادی که باعث ویرانی گسترده در منطقه دامغان شد، و احتمالا با زلزله ۱۸۹۰ تاش – زیارت مربوط بوده است بنابراین سامانه گسلی شاهرود منبع اصلی خطر لرزه‌ای به ویژه در جنوب شرق منطقه است.
البرز شرقی یکی از مناطق فعال در شمال ایران و حوضه جنوبی کاسپین و گسل آستانه یکی از گسلهای مهم در سامانه گسلی شاهرود در شرق البرز است. گسل آستانه طولی حدود ۱۵۰ کیلومتر دارد و حدود ۲ میلیون نفر در شهرهایسمنان، دامغان، آستانه، کیاسر، فیروزکوه و ورسک در اطراف گسلهای ذکر شده زندگی می‌کنند.
ضخامت رسوبات در این منطقه حدود ۴ کیلومتر و ژرفای بیشتر زمینلرزه های ثبت شده – لایه لرزه زا – در ژرفای ۴ تا ۱۴ کیلومتری است. بنابراین لایه لرزه زا در این پهنه در همین ژرفا قرار دارد و زمینلرزه های مهم بعدی نیز در چنین ژرفاهایی به احتمال زیاد رخ می دهند.
همچنین در مورد احتمال رخداد زمینلرزه بزرگ بعدی در همین ناحیه باید گفت که
– مانند گذشته احتمال وقوع زمینلرزه با بزرگای بیش از ۷ وجود دارد. این احتمال البته همواره بوده و کسی نمی تواند این احتمال را برای یک شهر یا نقطه خاص یا شهر کوچک ، برای زمان کوتاه مانند چند ساعت یا چند روز ارایه کند. ارایه جزییات خطر برای بازه های کوتاه نیاز به پایش های بسیار دقیق تر دارد که با شبکه های پر تعداد زلزله شناسی و ژیودزی باید انجام شود . برای چنین پایش های تفصیلی باید سرمایه گذاری زیرساختی علمی در ایران ما انجام شود.
– اینکه مردم در مواجهه با چنین اخباری چه می توانند و باید انجام دهند، سوال مهمی است. باید گفت اطلاع از داده های علمی لرزه خیزی ابتدا می تواند آگاهی های مردم را زیاد تر کند ولی همزمان مدیران و مسیولان سازمانهای مربوطه را نسبت به انجام اقداماتی هشیار کند. البته اولین اقدام هم برای مردم و هم مسولان حفظ آرامش است.
– مردم اقدامات احتیاطی متعددی را می‌توانند انجام دهند که برای هر زمینلرزه محتمل بعدی مفید خواهد بود (خواه در کوتاه مدت و خواه در آینده ای دور اتفاق بیافتد) نظیر کنترل کیف بسته‌های اضطراری (غذا، آب، کمک‌های اولیه،چراغ قوه، باتری و غیره) و چک کردن چیدمان منزل و وارسی نقاط امن در منزل مانند زیر میزهای محکم، دور از پنجره‌ها و همچنین اجرای همین وارسی ها در محلهای کارو بررسی مجدد مسیرهای تخلیه . دوری از شایعات و اخبار زرد و دوری از افرادی که سایرین را بی جهت مضطرب می کنند.
– سازمان های دولتی و نهاد های امدادی و اورژانس و هلال احمر می توانند به برگزاری تمرین های آمادگی به ارزیابی و کنترل مجدد ایمنی محلهای زندگی و کار بپردازند.
– آمادگی روانی برای برای کاهش اضطراب، ترس با کمک روانشناسان و روانپزشکان و تلاش برای کم کردن اضطراب با حفظ آرامش در حین هوشیاری از کارهای مهم در یاد آوری این نکته مهم است که هنگامی که چند زمینلرزه در یک ناحیه رخ می دهد، پناه بردن وسواسی شهروندان به هر نوع خبر از وقوع زمینلرزه – کوچک یا بزرگ – و مرور مکرر بدترین زمینلرزه محتمل در ذهن ، کمکی به زندگی پایدار نمی کند. وقتی می دانیم که این گسلها ی فعال در نزدیکی محل زندگی ما وجود دارند باید دقت کنیم که با احتمالی دایمی از خطر زمینلرزه مواجهیم. این بدان معنی نیست که هر روز زلزله خواهد آمد. ولی بدان معنی است که باید با بهره گیری از علم کیفیت و سطح ایمنی زندگی در یک منطقه لرزه خیز را بالا ببریم. به شایعات نیز توجه نکنیم.
*استاد دانشگاه
۴٧۴٧
