به گزارش یولن، شناخت ظرفیت‌ها و مزیت‌های هر منطقه، گام اول و اساسی در برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری صحیح برای شکوفایی استعدادها و رشد اقتصادی آن منطقه است. توسعه کشاورزی و تولید غذا مبتنی بر مزیت‌های اقلیمی هر منطقه، یکی از فرصت‌های مناسب جهت سرمایه‌گذاری در حوزه تولید غذا محسوب می‌شود. یکی از این فرصت‌ها و مزیت‌های اقلیمی ایران، ظرفیت پرورش شتر و بهره‌برداری از تولیدات این دام در گستره عظیمی از مساحت کشور است.
*سیمای منابع آب در کشور
علی‌رغم وجود برخی اخبار و فضاسازی‌های رسانه‌ای که می‌خواهند کشور ایران را به بهانه نبود آب، در توسعه کشاورزی و تولید غذا فاقد مزیت قلمداد نمایند، باید گفت که تا به حال شناخت و بهره‌برداری درستی از منابع آبی کشور صورت نگرفته است. چراکه بخش اعظمی از منابع آبی کشور در حال حاضر بدون هیچ گونه بهره‌برداری از دسترس خارج می‌شود، بنابراین باید نگاهی به انواع منابع آبی و چگونگی توزیع آن در کشور داشت تا بتوان مزیت‌ها و معضلات کلان حوزه سیاست‌گذاری آب و غذا را درک و برای آن‌ها راه حل پیشنهاد نمود. در چرخه هیدرولوژی، منابع آب به دو دسته «آب آبی» و «آب سبز» تقسیم‌بندی می‌شوند. کل آب‌های زیرزمینی و آب‌های سطحی، «آب آبی» را تشکیل می‌دهند که می‌توان از آن در تمام مصارف موجود اعم از کشاورزی، شرب و صنعتی استفاده کرد.
به آب ذخیره شده در بخش‌های غیر اشباع خاک که توسط بارش تأمین شده و قابل دسترس برای گیاه است و از طریق تبخیر و تعرق از دسترس خارج می‌شود، «آب سبز» می‌گویند. از مجموع 397.9 میلیارد مترمکعب بارش سالانه درکشور، 66 درصد آن یعنی 262.6 میلیارد مترمکعب «آب سبز» بوده که غالباً بدون بهره‌برداری از دسترس خارج می‌شود. در مقایسه با حجم منابع آب سبز، «آب آبی» واقعی کشور، 137.5 میلیارد مترمکعب را به خود اختصاص داده که 9 میلیارد مترمکعب از آن نیز از طریق منابع «آب آبی» خارجی، تأمین می‌گردد. در واقع حجم سالانه منابع «آب آبی» داخلی کشور، 128.5 میلیارد مترمکعب برآورد می‌شود.
بنابراین با استفاده از مفهوم آب سبز، می‌توان به ارزیابی دقیق‌تری از نقش آب در تولید محصولات کشاورزی در مناطق نیمه‌خشک پرداخت. در ایران «آب سبز» نسبت به «آب آبی»، منبع بزرگتری از نظر حجم ذخایر آب شیرین است، چراکه 66 درصد از نزولات جوی به آب سبز و مابقی به آب آبی تبدیل می‌شود. این در حالی است که بهره‌برداری از آب آبی به دلیل قابلیت انتقال و توزیع، مدیریت آن را ساده‌تر کرده و بهره‌برداری از آن را در مصارف کشاورزی، صنعتی و خانگی افزایش داده است، بنابراین سیاست‌ها و برنامه‌های مدیریت حوزه آب و غذا بیشتر بر مبنای بهره‌بردای از منابع آب آبی تنظیم شده و نگاه به آب سبز و ظرفیت‌های آن از نظر دور مانده است.
با اتکاء بر منابع آب سبز می‌توان بسیاری از اراضی بلااستفاده در کشور را در راستای تولید غذا فعال کرد. توسعه مراتع، توسعه گیاهان علوفه‌ای بیابانی و پرورش شتر در این اراضی، از جمله راهکارهایی است که با بهره‌برداری و مدیریت منابع آب سبز، به کمک تولید غذا خواهد آمد.
*توسعه پرورش شتر با اتکا بر احیای اراضی مرتعی و بیابانی
با اتکاء بر منابع آب سبز، مساحت 84.7 میلیون هکتاری مراتع در ایران (3) (معادل 54.6 درصد مساحت کل کشور) (4)، ظرفیتی گسترده برای تولید غذا به شمار می‌آید. در حال حاضر به دلیل سوء مدیریت در احیای مراتع در کشور، بیش از 66 درصد از این مساحت (حدوداً 60 میلیون هکتار) از نظر پوشش گیاهی ضعیف است. در این مساحت گسترده 60 میلیون هکتاری و همچنین گستره 34 میلیون هکتاری بیابان‌های کشور(4)، شرایط سختی به لحاظ دمایی و دسترسی به آب حاکم است و بر همین اساس، هیچ دامی به خوبی شتر قادر به زندگی، تولیدمثل و رشد در این گستره پهناور نیست. فقدان رقابت با سایر گونه‌های دامی بر سر زندگی در این پهنه وسیع، مزیت بسیار مهمی برای توسعه پرورش شتر در کشور محسوب می‌شود. مقاومت نسبی به ابتلای به بیماری‌ها، تلفات کم و تغذیه وابسته به مرتع، پرورش شتر را به صنعتی کم هزینه در مقایسه با پرورش سایر دام‌های اهلی تبدیل کرده است که این الگو مناسب و متناسب با شرایط اقلیمی ایران است. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که شتر تنها حیوانی است که به دلیل شرایط ویژه فیزیولوژیک خود، می‌تواند در برابر شرایط سخت زیست‌محیطی این اراضی به آسانی زندگی کرده، از پوشش گیاهی موجود تغذیه کرده و به تولید محصولات متنوع دامی بپردازد. توسعه صنعت پرورش شتر، رخدادی است که در منطقه غرب آسیا کاملاً ریشه‌دار است. پاکستان، به عنوان سومین پرورش دهنده بزرگ شتر در جهان، همسایه شرقی ایران که واجد بیش از یک میلیون نفر شتر در مراتع و اراضی خود بوده که با این توسعه، فرصت تولید 240 هزار تن شیر، 50 هزار تن گوشت، 20 هزار تن مو و 22 هزار و پانصد جلد پوست در سال را ایجاد کرده که علاوه بر تأمین امنیت غذایی به ایجاد اشتغال پایدار در پاکستان نیز کمک کرده است. همچنین توسعه بازارهای مصرف محصولات شتر در کشورهای حاشیه خلیج فارس و شمال آفریقا نیز از دیگر مزیت‌های موجود برای کشور بوده که توسعه پرورش شتر در کشور می‌تواند در سال‌های آینده به صنعتی سودآور و جذاب تبدیل گردد.
* ضرورت اصلاح مدل‌های تولید غذا مبتنی بر مزیت‌های اقلیمی کشور
در حال حاضر عدم شناخت و به تبع آن غفلت از بهره‌برداری از منابع عظیم آب سبز کشور باعث فشار نامتوازن در مصرف منابع محدود آب آبی شده است، در حالی که با راهبردهایی همچون توسعه مراتع دیم و کشت گیاهان علوفه‌ای بیابانی و توسعه پرورش شتر می‌توان از این مزیت اقلیمی بکر در کشور بهره‌برداری کرد، این ظرفیت می‌تواند سهم بسزایی در تقویت امنیت غذایی و مدیریت صحیح منابع آبی کشور داشته باشد. در این راستا ضرورت دارد سیاست‌گذاران حوزه آب و غذا، با شناخت صحیح مزیت‌های اقلیمی کشور، برنامه‌های توسعه کشاورزی و تولیدات دامی را مورد بازنگری جدی قرار داده و مدل‌های تولید غذا را مبتنی بر ظرفیت‌ها و مزیت‌های بومی کشور تطبیق دهند.
نویسنده:حسام اشعریون– کارشناس زنجیره ارزش دام
انتهای پیام/
