امروز دیگر کسی تردید ندارد که معلم صرفاً انتقال‌دهنده محفوظات نیست. در جهانی که تغییرات شتابان دانش و فناوری، آموزش را دگرگون کرده، نقش معلم بیش از هر زمان دیگر به تسهیلگری، الهام‌بخشی و کنشگری اجتماعی گره خورده است. چنین جایگاهی زمانی معنا می‌یابد که معلم نه یک فرد منفرد در کلاس درس، بلکه عضوی مشارکت‌جو در کنار دانش‌آموزان، خانواده‌ها، نهادهای محلی و حتی سیاست‌گذاران تلقی شود.
در این نگاه، مدرسه تنها فضای آموزشی نیست؛ مدرسه باید به کانون تربیت اجتماعی بدل شود. معلم می‌تواند محله را به میدان تمرین همبستگی و مسئولیت‌پذیری تبدیل کند و نسل آینده را با ارزش‌های دموکراسی، گفت‌وگو و مشارکت آشنا سازد. به تعبیر جوزف آلبرز، «وظیفه معلم دادن پاسخ نیست، بلکه برانگیختن پرسش درست است»؛ و برانگیختن همین پرسش‌هاست که جامعه را به حرکت درمی‌آورد.
بازآفرینی معلمی یعنی بازشناسی او به‌عنوان حلقه واسط میان نظام آموزشی و بدنه اجتماعی. در جامعه‌ای که همواره از شکاف میان نهاد سیاست و بدنه مردم رنج برده، معلم می‌تواند پلی میان این دو باشد. او نه تنها در کلاس که در محله، در انجمن‌های اولیا و مربیان، در شوراهای محلی و حتی در فرایند سیاست‌گذاری آموزشی نقشی کلیدی دارد. هر جا به معلم میدان داده شده، آموزش از یک فرآیند فردی به یک پروژه جمعی ارتقا یافته و جامعه نیز از آن نفع برده است.
تجربه‌های موفق مدارس مشارکتی در ایران و جهان نشان داده‌اند که معلمان توانسته‌اند با ابتکارهای محلی، برنامه‌های فرهنگی، ورزشی یا پژوهشی را به عامل همگرایی جامعه بدل کنند. در چنین الگویی، مدرسه از چهاردیواری بسته به میدان اجتماع راه پیدا می‌کند و سرمایه اجتماعی تقویت می‌شود. همین جاست که می‌توان گفت: معلم مشارکتی، جامعه برنده. زیرا هر جامعه‌ای که معلم را توانمند، شنیده‌شده و مشارکت‌جو ببیند، در مسیر توسعه پایدار قرار می‌گیرد.
روز جهانی معلم یادآور این حقیقت است که آینده ایران در کلاس‌های امروز و در کنشگری اجتماعی معلمان شکل می‌گیرد. اگر صدای معلم در مدرسه و محله شنیده شود و نقش او در تصمیم‌سازی تقویت گردد، آموزش‌وپرورش از یک نظام بسته و متمرکز به نهادی مشارکت‌محور و آینده‌ساز بدل خواهد شد. در چنین افقی، معلم دیگر فقط آموزگار دانش نخواهد بود؛ او معمار سرمایه اجتماعی، تسهیلگر مشارکت شهروندی و ضامن توسعه فرهنگی و سیاسی کشور خواهد شد.
*معلم و کارشناس آموزش
۲۳۳۲۳۳
