رسول سلیمی – یولن : اجلاس بریکس و تمرکز بر بحران خاورمیانه هفدهمین اجلاس سران بریکس، با حضور نمایندگان کشورهای عضو (برزیل، روسیه، هند، چین، آفریقای جنوبی، ایران، امارات، عربستان سعودی، مصر و اتیوپی) و با شعار «جنوب جهانی فراگیر و پایدار»، در ۶ ژوئیه ۲۰۲۵ در ریودوژانیرو برگزار شد. جنگ ۱۲ روزه ایران و اسرائیل، که با حملات اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران و دخالت مستقیم آمریکا آغاز شد، و همچنین تداوم بحران فلسطین، محور اصلی سخنرانی‌ها بود. سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، به نمایندگی از مسعود پزشکیان، رئیس جمهور، با محکومیت تجاوزات اسرائیل و آمریکا، خواستار پاسخگویی این کشورها شد.
در بیانیه پایانی سران بریکس، هر چند به صورت مشخص از اسرائیل به دلیل اقدامات جنایتکارانه در غزه با بیان نام اسرائیل انتقاد شد، در برابر هر چند سران بریکس حمله به ایران را نقض قوانین بین‌المللی و منشور ملل متحد توصیف کردند، اما نامی از متجاوزان، یعنی اسرائیل و ایالات متحده آمریکا نبردند.
دیگر مقامات در سخنرانی‌های خود، از جمله لوئیز ایناسیو لولا داسیلوا، رئیس‌جمهور برزیل، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، و سیریل رامافوسا، رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی، نیز بر ضرورت توقف نسل‌کشی در فلسطین و حمایت از حقوق بین‌الملل تأکید کردند.
محکومیت تجاوزات اسرائیل و آمریکا: نقض منشور ملل متحد
سید عباس عراقچی در سخنرانی خود در اجلاس بریکس اظهار داشت: «حمله رژیم اسرائیل با حمایت کامل آمریکا به ایران، نقض صریح بند ۴ ماده ۲ منشور ملل متحد و اقدامی تجاوزکارانه بود. طی این حملات غیرقانونی، بیش از ۶,۰۰۰ نفر از مردم بی‌گناه کشته یا مجروح شدند و به زیرساخت‌ها و تأسیسات هسته‌ای صلح‌آمیز ما آسیب‌های فراوانی وارد شد.» او تأکید کرد که این تجاوز «ضربه‌ای مرگبار به دیپلماسی و رژیم عدم اشاعه (NPT)» وارد کرده و خواستار پاسخگویی اسرائیل و آمریکا شد.
لوئیز ایناسیو لولا داسیلوا،رئیس‌جمهور برزیل نیز در افتتاحیه اجلاس گفت: «جهان باید برای متوقف کردن نسل‌کشی اسرائیل در غزه و تجاوزات آن در منطقه، از جمله علیه ایران، اقدام کند.» او خواستار اقدام فوری جامعه جهانی برای توقف «مصونیت اسرائیل» شد. در همین راستا ولادیمیر پوتین به‌صورت ویدئوکنفرانس اظهار داشت: «حملات اسرائیل به ایران و حمایت آمریکا از این تجاوزات، نقض آشکار حقوق بین‌الملل است. ایران حق دفاع از خود را دارد.» او بر ضرورت پاسخگویی اسرائیل تأکید کرد.
سخنان عراقچی با استناد به منشور ملل متحد و قطعنامه‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، حملات اسرائیل و آمریکا را غیرقانونی دانست. این حملات، که تأسیسات هسته‌ای صلح‌آمیز ایران را هدف قرار داد، به گفته عراقچی، هیچ توجیه حقوقی یا اخلاقی ندارد. حمایت لولا و پوتین از موضع ایران نشان‌دهنده همگرایی بریکس در محکومیت قانون‌شکنی اسرائیل است. گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز تأیید می‌کنند که برنامه هسته‌ای ایران صلح‌آمیز بوده و هیچ انحرافی به سمت تسلیحات هسته‌ای نداشته است، که این امر ادعاهای اسرائیل را تضعیف می‌کند.
سخنان عراقچی، لولا، و پوتین نشان‌دهنده اجماع بریکس بر محکومیت تجاوزات اسرائیل و آمریکا است. این موضع، ایران را به‌عنوان قربانی تجاوز و مدافع حقوق بین‌الملل معرفی کرد. تأکید بر پاسخگویی اسرائیل و آمریکا، به‌ویژه در بستر بریکس، نشان‌دهنده تلاش این گروه برای به چالش کشیدن هژمونی غرب و حمایت از حاکمیت کشورهای عضو است.
تأکید بر راه‌حل عادلانه برای فلسطین: رد راه‌حل دو کشوری
این در حالی است که سید عباس عراقچی در نشست ناهار کاری سران بریکس اظهار داشت: «راه‌حل دو کشوری که سال‌هاست تکرار می‌شود، به جایی نرسیده و راه‌حلی واقعی نیست. ایران راه‌حل عادلانه برای فلسطین را برگزاری همه‌پرسی با مشارکت همه ساکنان اصلی فلسطین می‌داند.» لوئیز ایناسیو لولا داسیلوا (رئیس‌جمهور برزیل) نیز تأکید کرد: «نسل‌کشی در غزه باید متوقف شود. جامعه بین‌المللی باید برای ایجاد یک کشور فلسطینی عادلانه اقدام کند.» او از بریکس خواست تا نقش فعال‌تری در حمایت از فلسطین ایفا کند. سیریل رامافوسا (رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی) هم گفت: «جنایات اسرائیل در غزه و تجاوزات آن به ایران بخشی از یک الگوی قانون‌شکنی است. آفریقای جنوبی از حقوق فلسطینیان برای تعیین سرنوشت خود حمایت می‌کند.» چه آنکه او در تایید این مسئله به پرونده آفریقای جنوبی علیه اسرائیل در دیوان بین‌المللی دادگستری (ICJ) اشاره کرد.
از منظر نظریه عدالت جهانی، سخنان عراقچی مبنی بر رد راه‌حل دو کشوری و پیشنهاد همه‌پرسی، بازتابی از سیاست دیرینه ایران در حمایت از حقوق فلسطینیان است. این موضع با دیدگاه‌های لولا و رامافوسا هم‌راستا است، که بر ضرورت پایان اشغالگری اسرائیل تأکید دارند. بر اساس گزارش الجزیره از آغاز جنگ غزه، بیش از ۵۷,۰۰۰ فلسطینی کشته شده‌اند، که این امر انتقادات از اسرائیل را در بریکس تشدید کرده است.
از این رو تأکید مقامات بریکس بر مسئله فلسطین، به‌ویژه پیشنهاد عراقچی برای همه‌پرسی، نشان‌دهنده تلاش برای ارائه راه‌حلی عادلانه و مبتنی بر حقوق مردم فلسطین است. این موضع، اسرائیل و حامیان غربی آن را در موضع دفاعی قرار داد و بریکس را به‌عنوان مدافع حقوق ملت‌های تحت ستم معرفی کرد. حمایت آفریقای جنوبی و برزیل از فلسطین، جایگاه ایران را در این اجلاس تقویت کرد.
تقویت چندجانبه‌گرایی در برابر هژمونی غرب
در همین حال، سید عباس عراقچی وزیر امور خارجه ایران کشورمان اظهار داشت: «بریکس باید نقش خود را به‌عنوان مدافع حقوق بین‌الملل و چندجانبه‌گرایی ایفا کند. منشور ملل متحد باید حافظ تمامیت ارضی و حاکمیت ملی دولت‌ها در برابر امیال مخرب باشد.»
ولادیمیر پوتین هم تاکید کرد: «بریکس به‌عنوان قطب جدید جهانی، باید نظم غربی حاکم بر جهان را به چالش بکشد. همکاری با کشورهای جنوب جهانی، آینده اقتصاد و امنیت جهانی را تعیین می‌کند.»
این درحالی است که نارندرا مودی نخست‌وزیر هند تأکید کرد: «جهان به نظمی عادلانه‌تر نیاز دارد. بریکس می‌تواند با همکاری کشورهای عضو، جایگزینی برای سلطه غرب ارائه دهد.» چه آنکه سخنان عراقچی، پوتین، و مودی نشان‌دهنده تلاش بریکس برای ایجاد توازن در برابر هژمونی غرب بود. عراقچی با اشاره به نقض حقوق بین‌الملل توسط آمریکا و اسرائیل، بریکس را به‌عنوان بستری برای دفاع از حاکمیت ملی معرفی کرد. پوتین و مودی نیز با تأکید بر چندجانبه‌گرایی، بریکس را به‌عنوان آلترناتیوی برای نظم غربی معرفی کردند. این موضع با اظهارات عراقچی در اکتبر ۲۰۲۴ هم‌راستا است، که بریکس را «قطب جدید جهانی» خواند.
سخنان مقامات بریکس، به‌ویژه عراقچی، نشان‌دهنده عزم این گروه برای مقابله با سلطه غرب و حمایت از کشورهایی مانند ایران است که مورد تجاوز قرار گرفته‌اند. این موضع، جایگاه ایران را به‌عنوان یک بازیگر کلیدی در جنوب جهانی تقویت کرد و بریکس را به‌عنوان بستری برای چالش با سیاست‌های آمریکا و اسرائیل تثبیت نمود.
دفاع از حاکمیت ایران در برابر حملات هسته‌ای
همچنین سید عباس عراقچی تأکید کرد: «هیچ اصل حقوقی هدف قرار دادن تأسیسات هسته‌ای تحت نظارت آژانس را توجیه نمی‌کند. ایران در برابر هر تجاوزی با تمام توان از خود دفاع خواهد کرد.» او خواستار مستندسازی جنایات اسرائیل و جبران خسارات شد.
لوئیز ایناسیو لولا داسیلوا رئیس‌جمهور برزیل گفت: «حملات به تأسیسات هسته‌ای صلح‌آمیز ایران نقض آشکار قوانین بین‌المللی است. بریکس باید از حقوق اعضا برای توسعه صلح‌آمیز هسته‌ای حمایت کند.» شی جین‌پینگ رئیس‌جمهور چین نیز اظهار داشت: «حاکمیت ملی کشورها باید محترم شمرده شود. حملات به ایران نشان‌دهنده بی‌اعتنایی به قوانین بین‌المللی است.» سخنان عراقچی با استناد به قطعنامه‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (۴۴۴، ۴۷۵، و ۵۳۳) بر غیرقانونی بودن حملات به تأسیسات هسته‌ای صلح‌آمیز تأکید کرد. حمایت لولا و شی از ایران نشان‌دهنده اجماع بریکس در دفاع از حاکمیت اعضا است. گزارش‌های آژانس نیز تأیید می‌کنند که برنامه هسته‌ای ایران صلح‌آمیز بوده و هیچ انحرافی نداشته است، که این امر ادعاهای اسرائیل را رد می‌کند.
تأکید عراقچی بر دفاع از حاکمیت ایران و حمایت لولا و شی، جایگاه ایران را به‌عنوان قربانی تجاوز و مدافع حقوق بین‌الملل تقویت کرد. این سخنان، اسرائیل و آمریکا را در موضع دفاعی قرار داد و بریکس را به‌عنوان حامی کشورهای تحت فشار غرب معرفی کرد.
هفدهمین اجلاس سران بریکس در جولای ۲۰۲۵، با سخنان قاطع سید عباس عراقچی، لوئیز ایناسیو لولا داسیلوا، ولادیمیر پوتین، سیریل رامافوسا، نارندرا مودی، و شی جین‌پینگ، به صحنه‌ای برای محکومیت تجاوزات اسرائیل و آمریکا و حمایت از ایران و فلسطین تبدیل شد. سخنان عراقچی، که بر نقض منشور ملل متحد و دفاع از حاکمیت ایران تأکید داشت، بازتاب گسترده‌ای یافت و ایران را به‌عنوان مدافع عدالت معرفی کرد. پیشنهاد همه‌پرسی برای فلسطین و تأکید بر چندجانبه‌گرایی، بریکس را به‌عنوان قطب جدید جهانی در برابر هژمونی غرب تثبیت کرد. این اجلاس نشان داد که ایران، با حمایت بریکس، نه‌تنها در برابر تجاوزات مقاومت کرده، بلکه جایگاه خود را به‌عنوان قدرتی منطقه‌ای و مدافع حقوق ملت‌ها تقویت کرده است. اگرچه انتظار می‌رفت در اجلاس بریکس بیانیه ای در حمایت از ایران صادر شود اما حمایت از مواضع ایران منحصر به سخنرانی برخی روسای جمهور یا نخست وزیران کشورها باقی ماند.
۲۱۳/۴۲
