به گزارش یولن، اظهارات عباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان، درباره خبرنگاران در مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در مسقط، که به گفته اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه، صرفاً یک «شوخی» بود، بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌ها یافت. بقایی گفت: «عجیب است که یک مزاح از یک وزیر شوخ به تیتر یک رسانه تبدیل می‌شود، عراقچی صرفاً در ابتدای صحبت خود شوخی کرده بود.» این اظهارات، که پس از دور سوم مذاکرات در مسقط مطرح شد، در شرایطی حساس بیان شد که مذاکرات با آمریکا در مرحله‌ای تعیین‌کننده قرار دارد.
تحلیل موضع عراقچی: چرا شوخی در این فضا نامناسب است؟
مذاکرات کنونی ایران و آمریکا، که به گفته «رویترز» در «فضایی سازنده» پیش می‌رود، در یکی از حساس‌ترین مقاطع دیپلماتیک برگزار می‌شود. بازگشت ترامپ به کاخ سفید و اعمال تحریم‌های جدید علیه شبکه نفتی کشورمان، همراه با تهدیدات نظامی، فضای مذاکرات را پرتنش کرده است. «وال‌استریت ژورنال» نیز گزارش داده که مذاکرات فنی بر مسائل پیچیده‌ای مانند غنی‌سازی ۶۰ درصدی و ذخایر اورانیوم متمرکز است، که نیازمند تمرکز و دقت بالاست. در فضای کنونی مذاکرات، هر اظهارنظر، حتی اگر شوخی باشد، می‌تواند پیامدهای جدی داشته باشد. چه آنکه ناظران سیاسی معتقدند کژتابی‌های کلامی در این مقطع می‌تواند اعتماد عمومی به مذاکرات را نیز تضعیف کند. این واکنش‌ها نشان می‌دهد که فضای پس از مذاکرات، فضایی برای شوخی یا کژتابی‌های کلامی نیست، زیرا افکار عمومی به شدت نسبت به سیگنال‌های مثبت یا منفی حساس است.
از سوی دیگر شوخی عراقچی، حتی اگر ناخواسته، پیام نادرستی درباره نقش رسانه‌ها منتقل کرد. این اظهارات به‌عنوان نشانه‌ای از عدم شفافیت تفسیر شد، که در تضاد با نیاز به اقناع افکار عمومی است. چرا که مذاکرات کنونی، که فقط با آمریکا و به‌صورت غیرمستقیم انجام می‌شود، نیازمند جلب اعتماد عمومی است. در این شرایط، شوخی درباره عدم حضور خبرنگاران می‌تواند این بی‌اعتمادی را تشدید کند، زیرا به نظر می‌رسد وزارت خارجه از پوشش رسانه‌ای و شفافیت گریزان است.
نقش سازنده رسانه‌های ایرانی در مذاکرات عمان
برخلاف تلخی معنای شوخی عراقچی، رسانه‌های ایرانی، به‌ویژه خبرنگاران حاضر در مذاکرات، می‌توانند به‌عنوان یار کمکی وزارت خارجه عمل کنند. خبرنگاران ایرانی وابسته به رسانه های داخلی، در پوشش مذاکرات از محورهای تخریبی پرهیز کرده و مواضع دیپلماتیک ایران را تقویت کردند.
این رسانه‌ها، که به دلیل دسترسی به مقامات کشورمان از اعتبار برخوردارند، می‌توانند روایت ایران را در برابر شایعات خارجی تقویت کنند. نمونه بارز، ماجرای «خودنویس» در دور اول مذاکرات بود، که «آسوشیتدپرس» آن را به‌عنوان «نشانه دیدار مخفی» برجسته کرد، اما گزارش رسانه های ایرانی داخل کشور و تکذیب عباس عراقچی در شبکه ایکس شایعات را خنثی کرد. این نقش سازنده نشان می‌دهد که خبرنگاران ایرانی، برخلاف تصور عراقچی، کار دیپلمات‌ها را سخت‌تر نمی‌کنند، بلکه با ارائه روایت اول، به اقناع افکار عمومی کمک می‌کنند.
نقش رسانه‌ها در دیپلماسی آمریکا: درس‌هایی برای ایران
در مقابل موضع عراقچی، دیپلماسی آمریکا از رسانه‌ها به‌عنوان ابزاری مؤثر برای اقناع افکار عمومی استفاده می‌کند. در همین راستا «وال‌استریت ژورنال» گزارش داد که تیم آمریکایی، به رهبری مایکل آنتون، با ارتباط منظم با رسانه‌ها، روایت خود را در مذاکرات مسقط تحمیل می‌کند. ترامپ به «فاکس نیوز» گفت: «مذاکرات خوب پیش می‌رود، اما ایران باید غنی‌سازی را متوقف کند.» این اظهارات، که با گزارش‌های «نیویورک تایمز» درباره «پیشرفت محدود» تقویت شد، فضای عمومی را به نفع آمریکا شکل داد. «بی‌بی‌سی» نیز گزارش داد که آمریکا با «ارتباط گرم» با رسانه‌ها، افکار عمومی بین‌المللی را مدیریت می‌کند، در حالی که ایران به بیانیه‌های کلی اکتفا کرده است. این استراتژی، که شامل مصاحبه‌های هدفمند و نشر اطلاعات گزینشی است، به تیم آمریکایی امکان داده تا خواسته‌های خود، مانند توقف غنی‌سازی ۶۰ درصدی، را در رسانه‌ها برجسته کند.
رویکرد انفعالی ایران در مقایسه با آمریکا در دیپلماسی رسانه ای
در مقابل، ایران از ظرفیت رسانه‌ها به‌طور کامل استفاده نکرده است. تیم ایرانی، به دلیل وابستگی به الگوهای سنتی مانند صداوسیما، فرصت ارائه روایت اول را از دست داده است. صداوسیما، که به گفته «گاردین» تنها ۳۰ درصد ایرانیان آن را معتبر می‌دانند، نمی‌تواند به‌تنهایی افکار عمومی را اقناع کند. در حالی که رسانه‌های آمریکایی، مانند «آسوشیتدپرس»، با انتشار گزارش‌هایی درباره «عدم انعطاف ایران»، روایت خود را غالب می‌کنند، رسانه‌های ایرانی می‌توانند با پوشش فعال و شفاف، این روایت‌ها را خنثی کنند. برای مثال، گزارش رسانه های داخلی کشورمان درباره «تبادل اطلاعات کلیدی» در مذاکرات، اعتماد عمومی را تقویت کرد، اما تأخیر در پاسخگویی به شایعات، مانند ادعای «نیویورک تایمز» درباره «مشارکت ایران در اداره تأسیسات غنی‌سازی»، اثربخشی آن را کاهش داد. این مقایسه نشان می‌دهد که رسانه‌ها در دیپلماسی آمریکا نقش یار کمکی دارند، در حالی که ایران این ظرفیت را نادیده گرفته است.
چه آنکه دیپلماسی آمریکا درس‌های مهمی برای ایران دارد. «وال‌استریت ژورنال» گزارش داد که تیم آنتون با ارائه اطلاعات غیرحساس، مانند چارچوب مذاکرات، اعتماد عمومی را جلب می‌کند. ایران می‌تواند با الگوبرداری از این رویکرد، از رسانه‌های داخلی و بین‌المللی برای تقویت موضع خود استفاده کند. در همین راستا کارشناسان روابط بین الملل پیشنهاد می کنند که تشکیل تیم رسانه‌ای حرفه‌ای اگرچه دیرهنگام است اما می‌تواند شایعات را خنثی کند.
نقد صحبت عراقچی: رسانه‌ها یار کمکی یا مزاحم؟
شوخی عراقچی در شرایطی مطرح شد که جریان رسانه‌ای ایران از ضعف مفرط رنج می‌برد. وابستگی به صداوسیما و فقدان تعامل با شبکه‌های اجتماعی، مانند شبکه ایکس، فرصت ارائه روایت اول را از ایران گرفته است. در مقابل، آمریکا با استفاده از رسانه‌ها، مانند «فاکس نیوز» و «نیویورک تایمز»، افکار عمومی را مدیریت می‌کند. اظهارات عراقچی، حتی اگر مزاح باشد، ضرورت بازنگری در استراتژی رسانه‌ای را برجسته می‌کند تا وزارت خارجه با تشکیل تیم رسانه‌ای حرفه‌ای و تعامل با رسانه‌های مستقل، روایت خود را تقویت کند.
در شرایطی که مذاکرات به مرحله فنی وارد شده، رسانه‌ها می‌توانند با ارائه روایت شفاف، اعتماد عمومی را جلب کنند و دیپلماسی ایران را در برابر فشارهای خارجی تقویت نمایند.
