رسول سلیمی: جنگ اسرائیل و حماس منجر به تخریب گسترده در نوار غزه شده و ثبات منطقه را تهدید می‌کند. حمله حماس تلاش‌های جاری “عادی‌سازی” بین اسرائیل و کشورهای عربی را که با امضای توافقنامه ابراهیم در سال ۲۰۲۰ به وجود امد، از بین برد. در این زمینه، مصر ابتکارات متعددی را برای تقویت امنیت ملی خود، حل مسئله پناهندگان، جلوگیری از ظهور افراط گرایی در منطقه مرزی خود با فلسطین و تحکیم موقعیت خود به عنوان یک رهبر منطقه ای انجام داده است. اما انگیزه‌های مصر برای کاهش تنش بین اسرائیل و حماس و ابتکاراتی که در این پیگیری انجام داده چیست و چه مسیری را دنبال می‌کند؟
انگیزه مصر برای کاهش تنش در جنگ
مصر تنها کشوری است که مرز زمینی مشترک با اسرائیل و نوار غزه دارد؛ بنابراین، با تأثیر مستقیم جنگ جاری غزه بر امنیت ملی و ثبات اقتصادی و سیاسی خود مواجه است. کارشناسان سیاسی معتقدند این جنگ یک چالش مهم برای اقتصاد شکننده مصر و یک خطر امنیتی جدید در شبه‌جزیره سینا بود. علاوه بر این، تهدید افزایش افراط‌گرایی در مصر با آغاز جنگ غزه شدت یافته است. دولت مصر استقرار نیروهای نظامی و امنیتی در شبه‌جزیره سینا را برای مقابله با تهدیدات روبه‌رشد شبه‌نظامیان اسلام‌گرا از داعش تا جهاد اسلامی افزایش داده است. به همین دلیل، مصر تحت ریاست‌جمهوری السیسی که رابطه پر تنشی با اخوان‌المسلمین و حامیان اسلام سیاسی داشت، نقش فعال خود را در حفاظت از امنیت ملی و ثبات داخلی مصر با محدودسازی گروه‌های اسلام‌گرا تثبیت کرد. در چنین شرایطی جنگ غزه همچنین فرصتی برای مصر تحت ریاست‌جمهوری السیسی داشت تا جایگاه خود را به‌عنوان یک رهبر منطقه‌ای احیا کند. مصر ابتکارات متعددی را برای میانجیگری بین اسرائیل و حماس و آوردن صلح و ثبات به منطقه انجام داد که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم:
اجلاس صلح قاهره
باتوجه‌به تهدیدات امنیتی در شبه‌جزیره سینا، پس از آغاز جنگ غزه، در ۲۱ اکتبر ۲۰۲۳، مصر نشست صلح قاهره را برگزار کرد. این نشست که در ان روند صلح بین حماس و اسرائیل از طریق کاهش تنش نظامی، کمک‌های بشردوستانه و اتش بس دائمی پیشنهاد شده بود با انفعال اروپا و امریکا به بن رسید. مصر کوشش می‌کرد برای رسیدن به اهداف پیشنهادی، با همکاری ۳۴ شرکت کننده از جمله امارات متحده عربی، اردن، عربستان سعودی، ایالات متحده و قطر همراه با فرانسه، المان، انگلستان، ایتالیا و افریقای جنوبی در کنار سازمان ملل متحد به موفقیت برسد اما تداوم حملات اسرائیل به غزه مانع از آن شد.
طرح سه‌مرحله‌ای: مصر بعداً در ۲۴ دسامبر ۲۰۲۳ ابتکاری به نام طرح سه مرحله ای برای حل و فصل جنگ غزه پیشنهاد کرد. این طرح شامل ازادی گروگان‌های اسرائیلی و زندانیان فلسطینی و به دنبال آن “گفتگوی ملی فلسطینی‌ها” تحت حمایت مصر و با هدف پایان دادن به اختلاف بین جناح‌های فلسطینی (حماس و تشکیلات خودگردان فلسطین) بود و قرار بود در مرحله نهایی، اتش بس جامع و خروج نیروهای اسرائیلی از منطقه محاصره شده برای تسهیل بازگشت فلسطینی‌ها به خانه‌هایشان پیشنهاد شود. با این حال، حماس و جهاد اسلامی طرح سه مرحله ای را رد کردند زیرا، زیرا بیم این را داشتند که متاثر از اتش بس دائمی با اسرائیل، کنترل نوار غزه از اختیار آنها خارج شود.
همکاری با سایر ابتکار عمل‌ها
مصر از همان آغاز همکاری‌های جدی را با کشورهای عربی و همچنین امریکا برای کاهش درگیری بین حماس و اسرائیل آغاز کرد. ناظران سیاسی معتقدند مصر فعالانه با قطر و امریکا برای کاهش تنش و افزایش جریان کمک به فلسطینیان همکاری کرده تا جایگاه سیاسی خود را بعد از بهار عربی بازیابی کند. ازاین‌رو پس از یک سری مذاکرات در دوحه، آنها در دستیابی به اولین پیشرفت که منجر به توافق بین حماس و اسرائیل برای تبادل زندانیان و گروگان‌ها و ایجاد یک “توقف بشردوستانه” شد، موفق شدند. این توقف بشردوستانه، از ۲۴ نوامبر تا ۳۰ نوامبر ۲۰۲۳ به مدت هفت روز به طول انجامید و درحالی‌که حماس بیش از ۱۰۰ گروگان را آزاد کرد، در مقابل اسرائیل حدود ۱۵۰ زندانی فلسطینی را آزاد کرد. چه آنکه «توقف بشردوستانه» به «آتش‌بس دائمی» تبدیل نشد، زیرا اسرائیل به حملات هوایی خود در مرکز و جنوب غزه ادامه داد و حماس گروگان‌های باقیمانده را نیز حفظ کرد.
مصر همچنین در نشست وزرای خارجه عربستان سعودی که در ششم فوریه ۲۰۲۴ در ریاض برای پیشنهاد طرح صلح مشترک برای جنگ پس از غزه برگزار شد، شرکت کرد. کشورهایی که در این نشست شرکت کردند قطر، امارات متحده عربی، عربستان سعودی و اردن به همراه تشکیلات خودگردان فلسطین بودند. طرح این گروه شامل بازسازی نوار غزه و ایجاد یک کشور مستقل فلسطینی بود. با این حال، در این طرح به نقش حماس در ایجاد یک کشور فلسطینی اشاره ای نشده بود.
هم‌زمان با این نشست، باتوجه‌به تلاش‌های مداوم و متقاعدسازی کشورهای دیگر، اسرائیل نیز با ورود محدود کمک‌های بشردوستانه از مرز رفح موافقت کرد. نتایج نشست کشورهای عربی که با موافقت اسرائیل نیز همراه بود به سازمان ملل و سایر گروه‌ها مانند هلال‌احمر فلسطین اجازه داد تا کمک‌های بشردوستانه را پس از مدت‌ها قحطی به فلسطین ارسال نمایند. علاوه بر این، برداشتن محاصره نوار غزه برای کمک‌های پزشکی، روند دسترسی ایمن و پایدار به کمک‌های بشردوستانه و امدادی در نوار غزه را تسهیل کرد.
بن‌بست ابتکار عمل‌ها در جنگ غزه
ابتکارات مصر مانند سایر تلاش‌ها با ادامه جنگ در غزه و بحران انسانی فاجعه‌بار موفقیت محدودی داشته است. با گسترش جنگ به سمت جنوب نوار غزه و طرح اسرائیل برای حمله به رفح، تنش بین مصر و اسرائیل در حال افزایش است. البته مصر هشدار داده است که درصورتی‌که اسرائیل، درگیری‌ها را به شهر رفح بکشاند، پیمان صلح خود با اسرائیل را به حالت تعلیق درآورد. این نکته اهمیت دارد که توجه داشته باشیم که ژئوپلیتیک غرب آسیا همیشه پیچیده بوده است. ابتکارات مصر برای صلح و ثبات در منطقه در زمینه منافع ملی این کشور و تمایل به احیای خود به‌عنوان رهبر منطقه‌ای معنادار می‌شود. ازاین‌رو تاکنون مصر به‌عنوان یک بازیگر ضروری در مذاکرات صلح، به‌ویژه برای آزادی گروگان‌ها و کمک‌های بشردوستانه عمل کرده است. این امر به مصر کمک کرده تا مرکزیت خود را در امور امنیتی و ژئوپلیتیک منطقه به دست آورد و در نهایت به مصر کمک کند تا قدرت خود را در منطقه تقویت دهد.
۳۱۱۲۱۳
