در عصر دیجیتال، آموزش مجازی نه تنها یک ابزار آموزشی بلکه یک محیط اجتماعی و تربیتی برای کودکان محسوب می‌شود. اپلیکیشن شاد، به‌عنوان بستر رسمی آموزش مجازی در ایران، نقش تعیین‌کننده‌ای در فرآیند تعلیم و تربیت دانش‌آموزان دارد. با این حال، هشدارهای اخیر رئیس پلیس فتا درباره نسخه‌های غیررسمی این اپلیکیشن، بار دیگر ضرورت توجه به امنیت و حقوق کودکان در محیط‌های دیجیتال را یادآور می‌شود. از منظر حقوق کودکان، حفاظت از حریم شخصی، امنیت داده‌ها، حق بر آموزش امن و بهره‌گیری از فناوری بدون تهدید، جزء الزامات اساسی محسوب می‌شوند که نقض آن می‌تواند پیامدهای کوتاه‌مدت و بلندمدت بر سلامت روان، امنیت شخصی و اعتماد اجتماعی کودکان داشته باشد.
نقش اپلیکیشن شاد و ریسک‌های نسخه‌های غیررسمی
رئیس پلیس فتا هشدار داده است که استفاده از نسخه‌های غیررسمی اپلیکیشن شاد ممکن است باعث نفوذ بدافزار، سرقت اطلاعات و دسترسی غیرمجاز به داده‌های حساس کودکان شود. این مسئله چند وجه دارد:
1. حریم خصوصی و داده‌های شخصی: کودکان، به دلیل عدم آگاهی کامل از تهدیدات سایبری، در معرض افشای اطلاعات شخصی و خانوادگی قرار دارند. سوءاستفاده از داده‌ها می‌تواند تهدیدی جدی برای امنیت روانی و فیزیکی آن‌ها باشد.
2. حق بر آموزش امن: بر اساس کنوانسیون حقوق کودک، کودکان حق دارند در محیطی امن به آموزش دسترسی داشته باشند. هرگونه نرم‌افزار غیررسمی که امنیت کودک را به خطر می‌اندازد، نقض این حق محسوب می‌شود.
3. پیامدهای روانی و اجتماعی: حملات سایبری و سرقت اطلاعات می‌تواند منجر به اضطراب، ترس و کاهش اعتماد کودک به محیط‌های دیجیتال شود و بهره‌گیری از فناوری‌های آموزشی را مختل کند.
نقض حقوق کودکان در فضای مجازی، از منظر حقوق بین‌الملل و قوانین داخلی قابل بررسی است:
· کنوانسیون حقوق کودک: طبق ماده 16 و ماده 19 این کنوانسیون، کودکان حق دارند از تعرض به حریم خصوصی و سوءاستفاده مصون باشند. دسترسی غیرمجاز به اطلاعات کودکان، نقض آشکار این حق است.
· قوانین سایبری داخلی: بر اساس قانون جرایم رایانه‌ای، نفوذ به سیستم‌های الکترونیکی و سرقت اطلاعات کاربران جرم محسوب می‌شود و در صورت هدف‌گیری کودکان، ابعاد کیفری و حقوقی آن شدیدتر خواهد بود.
· وظیفه نهادهای آموزشی و مسئولان فناوری: وزارت آموزش و پرورش و توسعه‌دهندگان اپلیکیشن موظف به تضمین امنیت اطلاعات، تأیید صحت نسخه‌ها و آموزش کاربران درباره خطرات سایبری هستند.
راهکارهای عملی و سیاستی
1. تأکید بر استفاده از نسخه‌های رسمی: اطلاع‌رسانی گسترده به والدین و دانش‌آموزان درباره منابع رسمی اپلیکیشن شاد و خطرات نسخه‌های غیررسمی.
2. آموزش سواد دیجیتال و حقوقی به کودکان: گنجاندن آموزش‌های ساده و عملی درباره حفاظت از اطلاعات شخصی، شناسایی محتوای مخرب و نحوه گزارش تهدیدات در برنامه درسی.
3. نظارت و توسعه ابزارهای امنیتی: تجهیز اپلیکیشن رسمی به سیستم‌های پیشرفته تشخیص بدافزار، هشدار به والدین و ارائه گزارش‌های امنیتی دوره‌ای.
4. تقویت مقررات و سازوکارهای شکایت: ایجاد مکانیزم شفاف برای گزارش سوءاستفاده از نسخه‌های غیررسمی و برخورد قانونی با توسعه‌دهندگان غیرمجاز.
هشدار اخیر پلیس فتا، یادآور این واقعیت است که آموزش دیجیتال بدون امنیت سایبری، می‌تواند به نقض حقوق بنیادی کودکان منجر شود. حفاظت از داده‌ها، تضمین امنیت محیط آموزشی مجازی و آموزش کودکان درباره تهدیدات فضای سایبری، نه تنها یک ضرورت فنی، بلکه یک الزام حقوقی و اخلاقی است. رعایت این اصول، نه تنها از سلامت روان و جسم کودکان حمایت می‌کند، بلکه اعتماد خانواده‌ها و جامعه به فناوری‌های آموزشی را نیز افزایش می‌دهد.
جمع‌بندی حقوقی: هرگونه کوتاهی در محافظت از کودکان در محیط‌های مجازی، نقض حقوق بنیادین آن‌ها است و نهادهای قانونی و آموزشی مسئولیت مستقیم در پیشگیری، آموزش و پیگیری قانونی دارند. شاد، به عنوان بستر رسمی آموزش، باید به نمونه‌ای قابل اعتماد و امن تبدیل شود که هم به حقوق کودک احترام می‌گذارد و هم توسعه پایدار آموزش دیجیتال را تضمین می‌کند.
* حقوقدان، مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان
