الهه جعفرزاده: کودکان از همان سال‌های نخست زندگی، نیازمند یادگیری مفاهیمی هستند که به آن‌ها کمک کند از خود محافظت کنند، احساساتشان را بشناسند و در برابر رفتارهای ناخواسته واکنش مناسب نشان دهند. یکی از مهم‌ترین این مفاهیم، «احترام به بدن» و «مرزهای شخصی» است. آموزش این اصول نه‌تنها از آسیب‌های احتمالی جسمی و روانی جلوگیری می‌کند، بلکه پایه‌ای برای شکل‌گیری روابط سالم، اعتماد به نفس و سلامت روان در بزرگسالی است.
ابعاد روان‌شناختی احترام به بدن
از منظر روان‌شناسی رشد، کودکان در حدود دو تا سه سالگی شروع به درک مالکیت بدن خود می‌کنند. در این مرحله، آموزش اینکه «بدن تو متعلق به خودت است» می‌تواند تأثیر عمیقی بر شکل‌گیری حس هویت و استقلال داشته باشد.
به گفته روان‌شناسان کودک، «کودکان متخصص بدن خودشان هستند. باید به آن‌ها بیاموزیم که چه چیزی برایشان خوشایند است و چه چیزی نیست». وقتی کودک یاد می‌گیرد که می‌تواند به لمس‌های ناخواسته «نه» بگوید، در واقع در حال تقویت صدای درونی خود و یادگیری ابراز احساسات است. این توانایی، پایه‌ای برای پیشگیری از اضطراب، اختلالات رفتاری و حتی سوءاستفاده‌های احتمالی در آینده است.
لمس‌های ناخواسته و فشارهای اجتماعی
در بسیاری از فرهنگ‌ها، کودکان به‌طور ناخودآگاه تحت فشار قرار می‌گیرند تا در موقعیت‌های اجتماعی رفتارهایی مانند بغل کردن، بوسیدن یا نشستن در آغوش بزرگ‌ترها را بپذیرند؛ حتی اگر احساس ناراحتی کنند. این رفتارها، اگر بدون رضایت کودک انجام شوند، می‌توانند پیام اشتباهی منتقل کنند: اینکه رضایت شخصی اهمیتی ندارد یا مخالفت با بزرگ‌ترها بی‌ادبی است.
مطالعات نشان می‌دهد که آموزش مفهوم «نه گفتن» به کودکان، نه‌تنها از نظر روانی مفید است، بلکه نقش مهمی در پیشگیری از سوءاستفاده جنسی دارد.
آموزش عملی «نه گفتن» و مرزگذاری
برای آموزش مؤثر این مفاهیم، باید از سنین پایین شروع کرد و از زبان ساده و قابل فهم استفاده نمود. برخی راهکارهای عملی عبارت‌اند از:
– استفاده از جملات ساده مانند «من نمی‌خوام بغل بشم» یا «لطفاً دست نزن»
– تشویق کودک به بیان احساساتش هنگام ناراحتی یا عدم رضایت
– آموزش تفاوت بین لمس‌های ایمن (مثلاً معاینه پزشک با حضور والد) و لمس‌های ناایمن
– استفاده از کتاب‌ها و داستان‌هایی با محوریت حریم شخصی و رضایت
همچنین، والدین باید خود الگوی رفتاری مناسبی باشند: کسب اجازه قبل از لمس، احترام به حریم کودک و توضیح دلایل تماس‌های ضروری مانند بستن کمربند ایمنی یا کمک در حمام.
اعتماد به نفس، امنیت و روابط سالم
کودکی که می‌داند بدنش متعلق به خودش است و می‌تواند «نه» بگوید، در بزرگسالی روابط سالم‌تری برقرار می‌کند، کمتر در معرض سوءاستفاده قرار می‌گیرد و اعتماد به نفس بالاتری دارد. این کودک همچنین بهتر می‌تواند مرزهای دیگران را تشخیص دهد و به آن‌ها احترام بگذارد؛ که پایه‌ای برای همدلی و تعامل اجتماعی سالم است.
منابع:
clevelandclinic
childmind
۴۷۲۳۲
