در موضوع‌های محیط زیستی هم جز این نیست؛ بسیاری از شرکت‌های بزرگ و حتی کوچک یا افراد، عبارتِ “دوستدار محیط زیست” یا مشابه آن را برای پوشاندن آسیب‌هایی که به طبیعت و بهداشت وارد می‌کنند، یا برای همگامی با مُد روز به کار می‌برند. البته خیلی‌ها نیز می‌پندارند یا القا می‌کنند که اگر مثلا خودرویی چهار لیتر کم‌تر بنزین مصرف کند یا از نیروگاهی دود به هوا برنخیزد، آن خودرو یا نیروگاه دوستدار محیط زیست است!
شرکت‌های بزرگ و دولت‌ها استاد شگردهای فریبکارانه هستند. نمونه‌ی این شگردها ادعای سدسازان است که می‌گویند برقِ آبی برق پاکیزه است، چون در این نیروگاه‌ها سوخت فسیلی مصرف نمی‌شود! در مورد برق خورشیدی هم دست‌اندرکاران همه‌ی واقعیت را نمی‌گویند. نخستین چیزی که باید بگویند و به‌طور معمول از سوی دولت‌ها و شرکت‌های بزرگ ناگفته می‌ماند این است که برای نگاهداشت زمین و حفظ سلامتِ همگان باید مصرف را کاهش داد. اما از آن‌جا که نظام سرمایه‌داریِ مسلط بر جهان بر پایه‌ی تولید هرچه بیشتر و سودجوییِ به هر قیمت بنا شده، فرض بر این است که باید برق بیشتری تولید کرد، و نه آن که از مصرف کاست.
بیشتر مراجع معتبر محیط زیستی، نیروگاه‌های خورشیدی را بهتر از نیروگاه‌هایی می‌دانند که با مواد نفتی یا گاز یا شکافت هسته‌ای کار می‌کنند. اما، نباید فراموش کرد که این نیروگاه‌ها هم اثرات منفی خود را دارند که باید مورد توجه جدی و ارزیابی اثرات محیط زیستی قرار گیرند. از جمله خطرهای نیروگاه خورشیدی می‌توان به این‌ها اشاره کرد:
- پنل‌های نیروگاه خورشیدی از مواد پلاستیکی ساخته می‌شوند که ماده‌ی اولیه‌ی آن‌ها نفت و گاز است.
- عمر پنل‌ها محدود است و تعویض آن‌ها به معنای مصرف مجدد مواد نفتی است و بازیافت آن‌ها هم به‌سادگی ممکن نیست.
- فلزات و ماده‌های معدنی دیگری در ساخت پنل‌ها و باتری‌های ذخیره‌کننده‌ی برق به کار می‌رود که استخراج آن‌ها با تخریب گسترده‌ی محیط‌های طبیعی همراه است.
- پنل‌ها سبب سایه‌اندازی و تغییر وضعیت اقلیم می‌شوند. با توجه به مساحت نسبتا زیادی که برای راه‌اندازی هر نیروگاه خورشیدی لازم است، تغییر در وضع زمین و به‌هم ریختگیِ زیستگاه‌های حیات وحش و پوشش گیاهی قابل توجه خواهد بود. در محیط‌های های آبی، سایه‌اندازی موجب تخریب کلی زیست‌بوم می‌شود.
- در محیط‌های آبی، به‌ویژه در دریاچه‌ی سدها، تجزیه‌ی فیزیکی مواد پلاستیکی و رها شدن فلزات به‌کاررفته در پنل‌ها سبب آلودگی منابع آب و انتقال مواد خطرناک تا ده‌ها و صدها کیلومتر دورتر می‌شود.
- در محیط‌های خشک، نیروگاه‌ها به منابع ناچیز آب فشار می‌آورند؛ آب در مراحل ساخت و نگهداری، و برای پاک کردن سطح پنل‌ها که به‌ویژه در محیط‌های پر گردوغبار ضروری است، به مقدار زیاد به کار می‌رود.
- پنل‌ها در برابر حادثه‌های طبیعی مانند توفان، آذرخش و آتش‌سوزی، سیل، و تگرگ بسیار آسیب‌پذیر هستند.
- پنل‌ها در برابر فعالیت‌های خرابکارانه و اوباشگری آسیب‌پذیری زیاد دارند.
- نیروگاه‌های خورشیدی، چشم‌اندازهای منطقه را در سطح وسیع تغییر می‌دهند.
- درخشندگی پنل‌ها و بازتاب نور، اثر منفی بر طبیعت منطقه دارد.
اما با توجه به فساد اداری تنیده در تاروپود مدیریتی کشور ما و با توجه به کارنامه‌ی نامطلوب وزارت نیرو، قضیه حتی فراتر از این‌ها است. نخست این که قطعا مدیران وزارت نیرو بهتر از هر کسی می‌دانند راه‌اندازی نیروگاه‌های خورشیدی در حدی که اثر معناداری بر تأمین نیاز کشور داشته باشد، به‌علت معیوب بودن نظام تخصیص بودجه و تورم افسارگسیخته و خرابی فزاینده‌ی روابط خارجی، نیازمند گذشت زمان بسیار طولانی است. و حتما می‌دانند که راندمان نیروگاه‌های حرارتی کشور بسیار پایین (گویا در حدود سی درصد) است. بنابراین، ضروری است که پیش از هرگونه بودجه‌خواری و پول‌پاشی برای تولید و عرضه‌ی برق، در زمینه‌ی بالا بردن راندمان نیروگاه‌های موجود، جلوگیری از تلفات برق در شبکه، و کاهش تقاضا تلاش کنند. نکته‌ی دیگر این که به نظر می‌رسد وزارت نیرو در صدد است نیروگاه‌های خورشیدی را تا حد امکان نزدیک به نیرگاه‌های برقابی بسازد؛ مانند طرح نصب پنل بر روی درباچه‌ی سد کرخه. گویا دلیل این کار استفاده از ایستگاه‌های برقی است که در نیروگاه‌های برقابی نصب شده است. اما به نظر نمی‌رسد که خطر آلوده شدن منابع آب شیرین که در ایران بسیار کم هستند و امکان پایین رفتن شدید آب دریاچه‌ی سد در شرایط خشکسالی‌های فزاینده به شکل دقیق و اصولی برآورد شده باشد.
در ساختار ناسالم کنونی که برای مثال در مدیریت منابع آب دیده‌ایم نتیجه‌ی ده‌ها میلیارد دلار هزینه برای سدسازی و انتقال آب، تعمیق معضل آب و تخریب طبیعت و میراث‌های فرهنگی، و افزایش اختلاف‌های بین‌استانی بوده، به‌شدت بیم آن می‌رود که ساخت نیروگاه‌های خورشیدی، در حالت خوش‌بینانه یک طبع‌آزمایی بی‌حاصل مانند ساخت نیروگاه تلمبه‌ذخیره‌ای سیابیشه، و در حالت واقع‌بینانه یک ریخت‌وپاشِ مالی نو باشد.
*مدیر انجمن دیده‌بان کوهستان و کنشگر محیط‌زیست
۴۷۲۳۲
