آرمان زارعی: صبح امروز رسانهها خبر دادند که کاظم جلالی، سفیر ایران در مسکو، اعلام کرد که ایران امیدوار است بهزودی گاز روسیه از طریق زیرساختهای موجود جمهوری آذربایجان دریافت شود. او افزود که تقریباً تمامی مسائل و چالشهای مرتبط با شرکت گازپروم حل شده و تنها نکته باقیمانده، توافق نهایی بر سر قیمت است. جلالی گفت: «اگر این مسئله هم حل شود، همه چیز به جریان خواهد افتاد.»
این خبر در حالی منتشر میشود که سرگئی تسویلیف، وزیر انرژی روسیه، پیشتر اعلام کرده بود که نخستین محمولههای گاز روسیه به ایران ممکن است از سال ۲۰۲۵ آغاز شود و حجم آن تا ۱.۸ میلیارد متر مکعب در سال خواهد بود. این اقدام به ایران اجازه میدهد در طول سال، به ویژه در فصول سرد، بخشی از نیاز گاز شمال کشور را از منابع جایگزین تامین کند.
توافق ایران و روسیه در ادامه مذاکرات سال گذشته حاصل شده است. گازپروم و شرکت ملی گاز ایران در سال گذشته یادداشت تفاهمی برای عرضه گاز روسیه به ایران امضا کردند و امسال، دو کشور بر سر عرضه ۵۵ میلیارد متر مکعب گاز روسیه به توافق رسیدند. کارشناسان معتقدند این همکاری بخشی از استراتژی ایران برای تامین منابع انرژی در فصول سرد و کاهش فشار بر شبکه داخلی است.
کارشناسان صنعت نفت و گاز ایران معتقدند که ورود گاز روسیه میتواند ضمن تأمین بخشی از کسری گاز، به پایداری شبکه و جلوگیری از خاموشیهای احتمالی کمک کند. با این حال، توافق نهایی و عملیاتی شدن صادرات، مستلزم نهایی شدن جزئیات قیمتی و اجرایی است تا محمولههای گاز بتوانند به جریان بیفتند.
با این حال، مسئولان ایران و روسیه تاکید دارند که همکاریهای دوجانبه در زمینه انرژی از اهمیت استراتژیک برخوردار است و میتواند روابط اقتصادی و سیاسی دو کشور را بیش از پیش تقویت کند. طبق اظهارات جلالی، مذاکرات با گازپروم ادامه دارد و پیشبینی میشود اجرای توافق نهایی، ضمن تأمین نیاز داخلی، ظرفیتهای اقتصادی و زیرساختی ایران را نیز ارتقا دهد.
در همین رابطه محمود خاقانی،مدیرکل سابق امور خزر و آسیای میانه وزارت نفت در گفتگو با یولن تاکید کرد که مذاکرات ایران با گازپروم از سالها قبل آغاز شده و با چالشهای متعددی روبهرو بوده است؛ فازهای پارس جنوبی با مشارکت روسیه پیش رفت، اما پروژههای خط لوله صلح و صادرات به پاکستان و هند به دلیل کمبود گاز و سرمایهگذاری ناکافی به نتیجه نرسید. وی افزود که راه عملی برای بهرهبرداری از گاز روسیه، استفاده از سهام ایران در شاهدنیز و همکاری با آذربایجان است و ورود گاز روسیه تاثیری بر کسری سوخت داخلی ندارد. خاقانی همچنین با اشاره به تجربههای دیپلماسی انرژی و محدودیتهای تمرکز بر دیپلماسی هستهای، بر بازسازی دیپلماسی انرژی و بهرهبرداری بهینه از منابع گاز و برق ایران تاکید کرد.
*آقای خاقانی! مذاکرات ایران با شرکت گازپروم از چه زمانی آغاز شد و تاکنون چه چالشهایی وجود داشته است؟
مذاکرات ایران با گازپروم از سالها قبل شروع شد و تاکنون با چالشها و موانع متعددی روبهرو بوده است. در ارتباط با فازهای پارس جنوبی، فاز یکم با همکاری گازپروم و دیگر شرکتها در دولتهای هفتم و هشتم پیش رفت. بعد از آن، روسیه به مرور در اروپا به تنها فروشنده گاز طبیعی تبدیل شد و کشورهای اروپایی هم خریداران نقد و مطمئن این گاز بودند. اتحاد جماهیر شوروی سابق سالها مطمئنترین عرضهکننده گاز به اتحادیه اروپا بود.
* نقش روسیه در پروژههای خطوط لوله و اروپا چه بوده است؟
روسیه شرکتی تشکیل داد که صدراعظم سابق آلمان در هیئت مدیریه آن حضور داشت و دو خط لوله شمال دریای آتلانتیک را به آلمان وصل کرد. هدف این بود که صادرکننده بزرگ گاز (روسیه) و واردکننده عمده (آلمان) روابط مستقیمی داشته باشند و اوکراین دور زده شود. شاید یکی از دلایل تحریک اوکراین و شروع جنگ، مسائل انرژی و منافع فسیلی بوده است.
* درباره خط لوله صلح و صادرات گاز به پاکستان و هند توضیح دهید.
روسیه همیشه میخواست ایران گازش به اروپا نرود و در دولت نهم و دهم، ایران را تشویق کرد که ۳۰ میلیارد متر مکعب گاز خود را به پاکستان و هند ببرد. پروژه خط لوله صلح هم تعریف شد، اما در آن زمان نه گاز کافی داشتیم و نه طرف پاکستانی، و پروژه صرفاً برای منفعت مالی عدهای بود. آنها یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار صرف کردند اما نتیجه عملی نداشت. کارشناسان اقتصادی هم تاکید میکردند که مشتریان باید هم در خط لوله و هم در میدان گازی سرمایهگذاری کنند.
نظریهای مطرح شد که روسیه از شمال دریای خزر خط لولهای بکشد تا به ساحل جنوب دریای خزر متصل شده و به شبکه گاز ایران وصل شود. برخی کارشناسان گفتند که مطالعات امکانسنجی فنی و اقتصادی باید منتشر شود، اما این اتفاق نیفتاد و تنها تبلیغ شد که روسیه قصد سرمایهگذاری دارد. در حالی که عمق جنوب دریای خزر حدود ۸۰۰ متر است و پروژه بسیار پیچیده و پرهزینه است.
*چه راه عملیتری برای بهرهبرداری از گاز روسیه وجود دارد؟
راه بهتر این است که ایران در شاهدنیز ۱۰ درصد سهام دارد، روسیه هم سهام دارد، و با همکاری جمهوری آذربایجان این گاز به ایران برسد. قیمت هم همان قیمت اروپا باشد. خطوط لوله آستارا که پیش از انقلاب کشیده شده قابل استفاده است.
*تجربههای گذشته ایران در دیپلماسی انرژی چه بوده است؟
در دولت هشتم، دیپلماسی انرژی برای صلح بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان تعریف شد. خطوط لوله ایران برعکس شد تا از آذربایجان گاز وارد ایران شود و درصدی به نخجوان و ارمنستان داده شود. اما در دولت نهم و دهم، این برنامهها متوقف شد و معاملات سواپ کنار گذاشته شد.
ورود گاز روسیه چه تاثیری بر کسری سوخت و ناترازی شبکه گاز دارد؟
هیچ تاثیری ندارد. پروژههای ترکمنستان نیز با بحران مواجه شدند و اکنون گاز به ایران نمیرسد، زیرا چین در میادین گازی ترکمنستان سرمایهگذاری کرده و مسیر صادرات به پاکستان و چین امن شده است.
نگرانی روسیه این است که ایران دومین ذخایر گازی جهان را دارد. حدود ۱۰ تا ۱۵ سال پیش، آمارهای سالانه نشان میداد ایران حتی از روسیه جلوتر است. پیشنهاد شد بازار مشترک گاز ایران، روسیه و قطر ایجاد شود، اما در دولت نهم و دهم، نماینده ایران رای داد تا دبیرخانه در قطر مستقر شود و اولین دبیرکل روسی شود، و بعد روسیه با ایران اختلاف پیدا کرد.
آیا روسیه واقعاً قصد سرمایهگذاری در ایران دارد؟
با احترام به سفیر ایران در مسکو، باید گفت دیپلماسی روسیه همواره در چارچوب منافع خودش عمل میکند. روسیه میخواهد همکاری داشته باشد اما هیچ کشوری روابطش را فدای ایران نمیکند و باید منافع ملی خودمان را در اولویت قرار دهیم.
تمرکز بر دیپلماسی هستهای چه تاثیری بر دیپلماسی انرژی داشته است؟
تمرکز بر دیپلماسی هستهای و کنار گذاشتن دیپلماسی انرژی باعث شد فرصتهای ایران محدود شود. باید دیپلماسی انرژی بازسازی شود و منابع عظیم گاز و برق کشور به نحو مطلوب بهرهبرداری شوند.افراد حقیقی و حقوقی با کنترل نقدینگی و بازارها مانع اجرای سیاستها شدهاند. تنها راه مقابله، شفافسازی اقتصاد و مدیریت منابع ملی است تا نفوذها خودبهخود از بین برود.
ایران باید از تجربههای گذشته بهره ببرد، از زیرساختها و همکاریهای منطقهای استفاده کند و دیپلماسی انرژی خود را بازسازی نماید تا منابع عظیم کشور به نحو مطلوب بهرهبرداری شده و منافع ملی در اولویت باشد.
۲۲۳۲۲۴
