الهه جعفرزاده: در سال‌های اخیر، واکسن HPV به‌عنوان یکی از مؤثرترین ابزارهای پیشگیری از سرطان دهانه رحم و سایر بیماری‌های مرتبط با ویروس پاپیلومای انسانی، جایگاه ویژه‌ای در سیاست‌های سلامت عمومی کشورها یافته است. کما اینکه سازمان جهانی بهداشت (WHO) توصیه کرده است که واکسن HPV در برنامه ملی واکسیناسیون کشورها گنجانده شود، به‌ویژه برای دختران نوجوان در سنین ۹ تا ۱۴ سال.
با وجود برخی چالش‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی، بسیاری از کشورهای اسلامی نیز به این توصیه جهانی پاسخ مثبت داده‌اند و برنامه‌های واکسیناسیون HPV را به‌طور رسمی آغاز کرده‌اند.
وضعیت جهانی واکسیناسیون HPV
تا پایان سال ۲۰۲۴، ۱۴۷ کشور جهان واکسن HPV را در برنامه ملی خود گنجانده‌اند. کشورهای توسعه‌یافته مانند ایالات متحده امریکا، کانادا، بریتانیا، استرالیا، فرانسه، آلمان و ژاپن از پیشگامان این حوزه هستند. در این کشورها، واکسن HPV به‌صورت رایگان یا با یارانه دولتی برای نوجوانان ارائه می‌شود و نرخ پوشش واکسیناسیون در برخی موارد به بیش از ۸۰ درصد رسیده است.
در کشورهای در حال توسعه نیز، با حمایت سازمان‌های بین‌المللی مانند GAVI و یونیسف، برنامه‌های واکسیناسیون HPV در حال گسترش است. کشورهایی مانند رواندا، بوتان، فیلیپین و پرو نمونه‌هایی موفق از اجرای این برنامه‌ها در شرایط محدود منابع هستند.
پوشش واکسن HPV در ۵۷ کشور کم‌درآمد تحت حمایت Gavi (The Global Alliance for Vaccines and Immunization) از ۴ درصد در سال ۲۰۱۹ به ۸ درصد در سال ۲۰۲۲ و ۱۶ درصد در سال ۲۰۲۳ افزایش یافت؛ به طوری که ۳۸ کشور با موفقیت برنامه ملی واکسن HPV خود را با حمایت Gavi آغاز و از سال ۲۰۱۴ بیش از ۲۷.۳ میلیون دختر را به طور کامل ایمن‌سازی کردند؛ که به معنای جلوگیری از بیش از ۶۰۵ هزار مرگ و میر ناشی از سرطان دهانه رحم در آینده است.
کشورهای اسلامی و مذهبی دارای برنامه فعال واکسیناسیون HPV
بر اساس داده‌های منتشرشده در HPV Prevention Policy Atlas ۲۰۲۵ و گزارش‌های رسمی وزارت‌های بهداشت، کشورهای زیر با جمعیت عمدتاً مسلمان، واکسن HPV را به‌طور رسمی در برنامه ملی واکسیناسیون خود گنجانده‌اند و در حال اجرای آن هستند:
- امارات متحده عربی: از سال‌ها پیش واکسن HPV را برای دختران نوجوان در مدارس ارائه می‌دهد. این برنامه با حمایت کامل دولت اجرا می‌شود.
- عربستان سعودی: در کنار واکسیناسیون نوجوانان، اخیراً دامنه سنی دریافت واکسن را تا ۲۶ سال و در برخی موارد تا ۴۵ سال افزایش داده است.
- قطر: واکسن HPV در مراکز بهداشتی برای گروه‌های هدف ارائه می‌شود و بخشی از برنامه ملی پیشگیری از سرطان است.
- مالزی: از سال ۲۰۱۰ واکسن HPV را برای دختران ۱۳ ساله در مدارس دولتی تزریق می‌کند. این برنامه با استقبال گسترده مواجه شده است.
- اندونزی: واکسیناسیون HPV در مدارس انجام می‌شود و دولت هزینه آن را پوشش می‌دهد تا دسترسی عمومی افزایش یابد.
- لیبی: با وجود چالش‌های زیرساختی، واکسن HPV در برنامه ایمن‌سازی ملی قرار گرفته است.
این کشورها با بهره‌گیری از زیرساخت‌های بهداشتی، اطلاع‌رسانی عمومی و حمایت سیاسی، توانسته‌اند موانع فرهنگی و اجتماعی را کنار بزنند و سلامت عمومی را در اولویت قرار دهند.
ترکیه نیز اعلام کرده است که از پایان سال ۲۰۲۵ واکسن HPV را به‌صورت رایگان برای کودکان ۱۳ ساله و افراد بالای ۱۵ سال ارائه خواهد داد. این تصمیم در راستای اهداف جهانی کاهش سرطان دهانه رحم اتخاذ شده است.
وضعیت ایران
در ایران نیز، طبق اظهارات اخیر معاون بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، واکسن HPV (ویروس پاپیلومای انسانی) به سبد واکسیناسیون روتین کشور راه نخواهد یافت. این در حالی است که سازمان جهانی بهداشت (WHO) به‌طور گسترده استفاده از این واکسن را برای پیشگیری از سرطان‌های مرتبط با HPV، به‌ویژه سرطان دهانه رحم، توصیه می‌کند.
دکتر علی مطلق، تخصص رادیوآنکولوژی و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، اخیراً در گفت‌وگو با یولن در این‌باره اظهار داشت: «آنچه ما امروز از شیوع سرطان‌های مرتبط به HPV می‌بینیم، بر اساس رفتار جامعه ایرانی در ۱۵ سال گذشته است و می‌دانیم که این رفتارها اکنون با گذشته متفاوت است. بنابراین رویدادی که قرار است منعکس‌کننده اثرات شیوع HPV در جامعه کنونی ایران باشد، ۱۵ سال بعد خود را نشان می‌دهد و ما باید از اکنون برای آن برنامه‌ریزی کنیم. هم‌چنین تمرکزِ صرف بر سرطان دهانه رحم در ارزیابی بار بیماری ناشی از این ویروس، یک اشتباه محاسباتی است؛ زیرا HPV با حداقل شش نوع سرطان و بیماری‌های خوش‌خیم مانند زگیل تناسلی مرتبط است.»
به گفته او، تا زمان فراهم شدن شرایط برای اجرای برنامه ملی، باید غربالگری HPV و اطلاع‌رسانی عمومی درباره رفتارهای پرخطر جنسی تقویت شود. هم‌چنین، استفاده از استراتژی تزریق تک‌دوز برای گروه‌های زیر ۲۰ سال می‌تواند هزینه‌ها را کاهش دهد و امکان واکسیناسیون گسترده‌تر را فراهم کند.
منابع: epfweb ، gavi
۴۷۲۳۲
