زهرا علیاکبری: این اولین باری نیست که بانک مرکزی برای مدیریت بازار ارز نسبت به ابلاغ دستورالعملهای ویژه اقدام میکند. در جهشهای ارزی که پیش از این نیز اقتصاد ایران شاهد رخ دادنشان بوده است، همواره مقامات بانک مرکزی در جایگاه سیاستگذار تلاش کردهاند نسبت به مدیریت بازار اقدام کنند اما در عمل رشد بهای دلار به عنوان پیشران بازار ارز و افزایش سایر ارزها در بازار اتفاقی گریزناپذیر بوده است. حالا نیز بانک مرکزی نسبت به ابلاغ سیاست تازه اقدام کرده و وعده داده است که به زودی سایر دستورالعملها نیز برای مدیریت بازار ارز به فراخور ابلاغ خواهند شد اما آیا بازار منتظر ریزش قیمتهاست؟
به نظر میرسد انتظارات تورمی شکل گرفته در بازار، قیمتها را به حرکت درآورده است. برخی فعالان بازار رشد بهای ارز را مرتبط با رشد بهای بنزین، آن هم در محتاطانهترین شکل ممکن میدانند. دولت چهاردهم یکی از محافظهکارانهترین شیوهها برای افزایش نرخ بنزین را در دستور کار قرار داد. بر این اساس دولت تلاش کرد با حفظ بنزین ۱۵۰۰ تومانی به میزان شصت لیتر برای هر خودرو و بنزین سه هزار تومانی به میزان صد لیتر برای هر خودرو، هزینهی بنزین مازاد را به پنج هزار تومان افزایش دهد. در این مسیر مقامات دولتی اعلام کردهاند مهمترین هدفشان از اجرای این مصوبه البته تشویق مردم به استفاده از کارت شخصی برای سوختگیری است چرا که در رویهی تعیین شده خرید بنزین با کارت جایگاه مستلزم پرداخت بهایی پنج هزار تومانی برای هر لیتر بنزین است. این محافظهکاری اما با جواب محافظهکارانهای از سوی بازار مواجه نشد.
ایران از یک سو با فعال شدن مکانیزم ماشه و چشمانداز کاهش صادرات نفت و کاهش ورود ارز به کشور مواجه است و از سوی دیگر باید در نظر داشت که تورم پنجاه درصدی در کنار «اثر ژانویه بر بازار» و چشمانداز تشدید بحران، هر اقدام اصلاحی را با نتیجهای متفاوت از آنچه روی کاغذ براورد میشود مواجه میکند. بنا بر اعلام صورت گرفته از سوی محمدحسین معماریان تا پایان امسال کسری بودجه غیرقابل تامین به بیش از ۴۰۰ هزار میلیارد تومان خواهد رسید. وی در گفتگو با یولن پیشبینی کرد دولت در نهایت نیمی از این کسری را با فشار به شبکه بانکی تامین خواهد کرد. بر این اساس محاسبات نشان میدهد هر صد هزار میلیارد تومان کسری بودجه حدود یک تا یک و نیم درصد به تورم خواهد افزود و به این ترتیب این چهارصد هزار میلیارد تومان به طور مستقیم بین ۴ تا شش ردصد تورم را افزایش خواهد داد.
از این روست که فعالان بازار معتقدند دلار فعلا راه افتاده و سایر ارزها را به دنبال خود میکشد و بیتردید در نقطهای خواهد ایستاد که بیتردید مطلوب سیاستگذار نیست.
تصمیم بانک مرکزی برای مدیریت بازار ارز چیست؟
بازنگری و بازآرایی نظام بودجهبندی و تخصیص و تأمین ارز با اولویت تخصیص و تأمین ارز برای بنگاه های اقتصادی ارزآور و تلاش برای کاهش فاصله زمانی بین تخصیص و تأمین ارز در مرکز مبادله ایران به ویژه تأمین به روز ارز برای تخصیصهای معتبر در تالار دوم این مرکز با اولویت تخصیص ارز برای متقاضیان خرد زیر ۵۰ هزار دلار از جمله برنامههایی است که در دستور کار بانک مرکزی قرار داد.
گسترش پیش فروش ارز برای کلیه شرکتهایی که به موقع رفع تعهد ارزی انجام دادهاند نیز در سیاست جدید پیشبینی شده است. سخنگوی بانک مرکزی در این خصوص میگوید: پیش فروش ارز صادراتی به مدیریت ریسک متقاضیان و عرضهکنندگان ارز در بازار کمک میکند و از طرفی اثر مثبتی بر تامین مالی به موقع شرکتها خواهد داشت.
تقویت تأمین مالی ارزی پروژههای از طریق انتشار انواع صکوک ارزی به ویژه اوراق مرابحه ارزی، صندوق پروژه ارزی، صندوق درآمد ارزی و پیش فروش ارز در تالار دوم برای سرمایهگذاران و تنظیم اقدامات نظارتی انضباطی بانک مرکزی برای مواجهه با گردشهای مالی کلان با قصد سوداگری و اخلال در بازارهای ارز و طلا دو محور دیگر برای مدیریت بازار ارز است. در عین حال بانک مرکزی قصد دارد همزمان با تأمین موثر ارز در تالار اول، تقویت عمق بازار و تسریع تأمین ارز در بازار توافقی تالار دوم مرکز مبادله ایران در دستور کار قرار دهد.
دلار مهار میشود؟
هفتهی گذشته بود که وزیر امور اقتصادی و دارایی، مدنیزاده در جمع دانشجویان سخنان ترسناکی دربارهی بازار ارز و تورم و آینده قیمتها گفت: وی در پاسخ به این سوال که «علت افزایش نرخ ارز و تورم چیست»، خطاب به دانشجویان گفت: وقتی که وزیر استیضاح شد، تغییر قیمت دلار چطور بود؟ در یک بازه ای تا ۱۰۶ هزار تومان بالا رفت و بعد به دلیل برخی اتفاقات تعاملات بینالمللی پایین آمد و پس از آن یک باره حمله اسرائیل اتفاق افتاد. در این شرایط انتظار دارید که دلار ارزان شود وقتی کشور تحت بیسابقهترین حمله جنگی قرار گرفت.
وی ادامه داد: چگونه ممکن است کشوری ۵۰ درصد رشد نقدینگی، ۵۰ درصد کسری بودجه و ۴۰ تا ۵۰ درصد رشد اضافه برداشت بانکی داشته باشد، اما تورمش ۱۰ درصد باشد؟ این برای من مثل این است که کسی بگوید ۲ به علاوه ۲ مساوی چهل است! اگر کسی راه دیگری دارد از غرب، شرق یا حتی قم بیاورد، ما استقبال میکنیم.
بسیاری این سخنان را توجیهی برای افزایش نرخ ارز دانسته و اینگونه نتیجه گرفتند که افزایش قیمت ارز در این فضا گریزناپذیر است.
طهماسب مظاهری نیز البته در سخنانی تاکید کرد تا وقتی واقعیات بازار انکار شود، نمیتوان انتظار کاهش قیمتها را داشت. اشارهی او به سخنان رییس کل بانک مرکزی است که گفته بود نرخ بازار آزاد را قبول ندارد.
از سوی دیگر علیاصغر سمیعی، کارشناس بازار ارز به یولن گفت: تا زمانی که نرخ تورم بالای ۴۰ درصد باقی بماند، کنترل قیمت ارز امکانپذیر نخواهد بود و قدم اول برای کنترل قیمت ارز، کنترل نرخ تورم است که این امر مستلزم تراز شدن بودجه کشور است.
سمیعی معتقد است با توجه به تزریقهای انجام شده در سال جاری، اگر تورم بالای ۴۰ درصد ادامه یابد، آغاز سال آینده باید با دلار ۱۴۰ هزار تومانی صورت گیرد. وی هشدار داد که اگر اختلاف تورم ایران با کشورهای حوزه دلار بیش از ۳۶ درصد باقی بماند، قیمت دلار بالاتر خواهد رفت، مگر اینکه ارادهای برای رساندن نرخ تورم به نزدیکی صفر ایجاد شود.
هر چه هست باید گفت ایران در حال تجربهی یک شوک ارزی تمام عیار است. تورم بالا، رشد بالای نقدینگی، کسری بودجهی قابل ملاحظه در کنار تشدید تحریمها و نبود چشماندازی برای تغییر در حوزهی مناسبات بینالمللی سبب شده است افکار عمومی خود را مهیای رسیدن قیمت ارز به سطوح بالاتر و تجربهی تورم بالاتر نماید. در این میان باید دید برنامهی بانک مرکزی تا چه میزان میتواند وضعیت کنونی را دستخوش تغییر کند؟
