اگر از شما بپرسند کوچک‌ترین ذره جهان چیست؟، احتمالاً ذهن‌تان به سرعت سمت اتم یا الکترون می‌رود. اما علم فیزیک در دهه‌های اخیر نشان داده که پاسخ این پرسش به مراتب پیچیده‌تر از چیزی است که در کتاب‌های درسی خوانده‌ایم.
طبق مدل استاندارد فیزیک ذرات، جهان ما از ذرات بنیادی مثل کوارک‌ها و الکترون‌ها که دیگر به ذره کوچک‌تری تجزیه نمی‌شوند، ساخته شده است. نکته جالب اینجاست که این ذرات اساساً «اندازه» ندارند. آنها مثل نقاط ریاضی تصور می‌شوند: بدون شعاع، بدون ساختار داخلی که رفتارشان را می‌توان اندازه‌گیری کرد، نه شکل‌شان را.
اما آیا همین کافی است که بگوییم مثلاً الکترون کوچک‌ترین ذره است؟ نه دقیقاً. چون اگر معیار را جرم بگیریم، فوتون‌ها وارد صحنه می‌شوند. فوتون‌ها همان ذرات نور هستند که جرم سکونشان دقیقاً صفر است. یعنی حتی از سبک‌ترین ذره‌ای که تصور می‌کنید هم سبک‌ترند!
با این حال، نوترینوها هم یکی از گزینه‌های وسوسه‌برانگیز به شمار می‌روند. این ذرات عجیب تقریباً هیچ تعاملی با ماده ندارند و سال‌هاست که فیزیک‌دان‌ها در تلاشند تا جرم دقیقشان را اندازه‌گیری کنند. شواهد می‌گویند نوترینوها جرمی ناچیز، اما غیرصفر دارند. همین ویژگی باعث شده که هنوز کسی نتواند با قطعیت بگوید جایگاه واقعی آنها در «رتبه‌بندی کوچک‌ترین‌ها» کجاست.
اینجاست که پرسش اولیه ما دوباره شکل تازه‌ای پیدا می‌کند: کوچک‌ترین ذره را بر اساس چه معیاری تعریف کنیم؟ جرم؟ ابعاد فیزیکی؟ یا قابلیت تجزیه‌ناپذیری؟ جالب‌تر اینکه شاید هیچ‌یک از این معیارها کافی نباشند و باید دنبال تعریفی جدید از «کوچک‌ترین» بگردیم.
اگر می‌خواهید بدانید چرا برخی دانشمندان معتقدند کوچک‌ترین ذره، اصلاً آن چیزی نیست که فکر می‌کنیم، این مقاله را کامل بخوانید.
