ابوالفضل خدائی: خاورمیانه در پرالتهاب‌ترین روزهای خود به سر می‌برد. پس از اعلام آتش بس در لبنان، گروه تحریرالشام آتش درگیری‌ها را در سوریه شعله ور کرد و از حلب پیشروی و تصرف مناطق مختلف را کلید زد تا بار دیگر تحولات سریع و دومینووار خاورمیانه پیش روی کشورهای منطقه و جهان قرار گیرد. در حال حاضر پرسش‌های مهم و مبهمی درباره آینده سوریه مطرح می‌شود. از جمله چرایی آغاز درگیری‌ها، نقش بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، تقویت گروه‌های تروریستی و همچنین گسترش جنگ که به دغدغه‌های کشورهای منطقه اضافه می‌کند و آنها را به کنشگری در قبال این تحولات وا می‌دارد. البته هضم چنین اتفاقی برای دولت سوریه نیز سخت بود و توضیح مشخص و روشنی از علل آن ارائه نشد و مقام‌های امنیتی این کشور را مجبور کرد تا تحقیقات عمیق‌تری بر روی چگونگی آغاز درگیری‌ها داشته باشند. مسأله‌ای که سبب شد تا شکست اطلاعاتی ارتش سوریه نیز در این ماجرا مطرح شود.
گروه تحریرالشام در حالی نقش کلیدی را در جنگ اخیر بازی می کند که تغییر و تحولاتی را در سال‌های اخیر پشت سر گذاشته است. این گروه که از ابتدا نزدیکی خود را با القاعده اعلام کرده بود در نهایت طی فرآیندی اعلام استقلال کرد و در نهایت با تلاش ترکیه گروه های دیگر نیز زیر نام تحریرالشام منسجم شدند.
بیشتر بخوانید:
گفت‌وگوی اختصاصی فرمانده شورشیان سوری با سی‌ان‌ان/ جولانی: هدفمان سقوط دولت اسد است
گزارشی از چگونگی سقوط شهر حَما/ حٌمص، مقصد بعدی مخالفان بشار اسد
ترکیه به دنبال توازن عمق راهبردی با ایران در سوریه/ نسخه‌ای مدرن از عثمانی‌گری اردوغان
نقش ترکیه در تحولات سوریه از آنجایی حائز اهمیت است که این کشور مسئولیت پاکسازی تروریست‌ها از ادلب را برعهده داشت. چرا که پس از پاکسازی سوریه از داعش ابتدا اجلاس سه جانبه‌ای بین ایران، روسیه و ترکیه در سوچی و سپس در آستانه شکل گرفت. هدف اصلی این نشست‌ها که در سطح کارشناسی، وزیران خارجه و سران کشورها برگزار می‌شد این بود که تکلیف این منطقه و مرزهای سوریه مشخص شود. در آخرین اجلاس، ترکیه ای که با اقدام کشورهای منطقه علیه تحریرالشام مخالف بود متعهد به خلع سلاح این گروه شد و اعلام کرد که تکلیف این گروه را مشخص خواهد کرد. سوریه نیز در این زمینه همکاری کرد و بشار اسد دو بار فرمان عفو عمومی برای متهمان پرونده‌های تروریستی صادر کرد تا زمینه برای تحویل اسلحه و بازگشت به کشور فراهم شود. این اتفاق در چند نوبت رخ داد و معبرهایی نیز برای آن اختصاص یافت.
اما نکته اینجا بود که ترکیه به تعهداتش در این زمینه عمل نکرد و بالعکس آنها را تقویت کرد و به اعضای تحریرالشام به لحاظ قومیتی تنوع بخشید. در این گروه افرادی از اوکراین، ترکیه، قزاقستان، چچن و حتی اویغورها وجود دارند که میانگین سنی‌ها آنها چیزی بین ۲۰ تا ۳۰ سال است. طی ماه‌های اخیر این نیروها هم آموزش دیده‌اند و هم تسلیحات جدید در اختیار آنها قرار گرفته و همانند یک ارتش منظم و مجهز وارد جنگ شده‌اند.
عدم ایفای تعهدات از سوی ترکیه در حالی شکل گرفت که در نشست آستانه قرار بود سه منطقه حائل توسط کشورهای عضو در سوریه تشکیل شود. یکی با هدف اینکه تروریست‌ها به سمت سرزمین‌های میانی سوریه حرکت نکنند و دوم اینکه خیال دولت سوریه از بابت ایجاد تهدید و خطر آسوده شود. حدود ۱۲ برج نیز بین این سه منطقه نیز احداث شد تا خط حائلی بین جغرافیای حلب برای حفاظت از صلح شکل گیرد. اما با کارشکنی ترکیه این وضعیت برهم خورد و در حالی که ترکیه برای حفاظت از این مناطق و حفظ کیان سوریه مسئولیت داشت شبه نظامیان گسیل پیدا کردند و جرقه درگیری‌های جدیدزده شد.
تغییر شگرد برای تصرف سرزمینی؛ نگاهی به اهداف ترکیه
در دوره‌های گذشته گروه‌های تروریستی همچون داعش با ایجاد وحشت و ارعاب سعی در مبارزه با حاکمیت سوریه و فتح سرزمینی داشتند. در دوره جدید و فعلی به نوعی هراس افکنی به فضای مجازی انتقال یافته و تحریرالشام با روشی جدید پا به عرصه گذاشته و این وعده را به مردم می‌دهد که با مذهب و قومیت شما کاری نخواهیم داشت. به نظر می‌رسد تحریرالشام پوست اندازی جدیدی داشته و از یک گروه سلفی ـ تکفیری تندرو به سمت سلفی ـ سکولار حرکت کرده است.
نگاه عمیق به این پوست اندازی، پازل بزرگتری را پیش چشم تحلیلگران در معادلات منطقه قرار می‌دهد. تا پیش از تحولات جدید نقش مثلث عبری ـ عربی ـ غربی پررنگ بود اما به نظر می‌رسد یکی از اضلاع آن تغییر یافته و به مثلث غربی ـ عبری ـ تٌرکی تبدیل شده است.
از این منظر شاید بتوان به اهداف کوتاه مدت ـ میان مدت و بلند مدت ترکیه نیز پی برد. رجب طیب اردوغان که سال گذشته در انتخابات ریاست جمهوری به پیروزی رسیده به دنبال آن است تا از نقش آفرینی بلندمدت و بلندپروازانه ترکیه در سوریه در دهه گذشته به دستاوردی ملموس برسد تا از بند فشار مخالفان و منتقدان رهایی یابد. امیال ژئوپلیتیکی، طمع ارضی و یا افزایش سرزمینی نسبت به سوریه را نیز می‌توان در دسته اهداف میان مدت و بلندمدت ترکیه قرار داد. با توجه به اینکه این کشور مناطقی از سوریه را به لحاظ تاریخی جز قلمروی خود به حساب می‌آورد.
تلاش های دیپلماتیک ایران برای برقرار ثبات و امنیت در سوریه
تحرکات دیپلماتیک ایران در پی تحولات سوریه افزایش یافته است. سیدعباس عراقچی وزیرخارجه کشورمان که به تازگی به سوریه، ترکیه و عراق سفر کرده می‌گوید اگر دولت سوریه از ایران درخواست اعزام نیرو کند، این درخواست را بررسی خواهیم کرد. در آن سو روسیه نیز حملات هوایی را برای جلوگیری از پیشروی تروریست‌ها در پیش گرفته و از هماهنگی‌های خود با ایران بر سر سوریه خبر داده است. این تحولات در حالی رخ می‌دهد که «ابومحمد الجولانی»، رهبر گروه تروریستی تحریر الشام در مصاحبه خود با سی ان ان هدف گروه را برکناری حکومت بشار اسد اعلام کرده و از «محمد شیاع السودانی» نخست وزیر عراق خواسته تا از تحولات سوریه فاصله بگیرد.
روزهای آینده برای منطقه و سوریه سرنوشت ساز خواهند بود. باید دید تلاش‌های دیپلماتیک طرف‌ها برای برقراری صلح در سوریه به ثمر خواهد نشست یا باید منتظر جنگ فرسایشی و اتفاقات جدید بود.
۳۱۱۳۱۱
