حمله متهورانه پهپادی روز یک‌شنبه اوکراین با نام عملیات «تار عنکبوت» به پایگاه‌های هوایی روسیه، که یکی از آنها در عمق سیبری قرار داشت، بار دیگر استفاده از پرنده‌های بدون سرنشین را در جنگ‌های مدرن مورد توجه قرار داد.
گزارش شده‌است که اوکراین این پهپادها را ابتدا به صورت قاچاق وارد خاک روسیه کرده‌است و پس از آن از درون خاک روسیه این عملیات را انجام داده‌است. روایت‌های متناقضی در مورد ابعاد آسیب‌های وارد شده توسط این عملیات منتشر شده‌است، اما سرویس اطلاعاتی اوکراین (SBU) برآورد کرده‌است که این حمله حدود ۷ میلیارد دلار آسیب برای روسیه بر جا گذاشته‌است.
دولت روسیه چیز زیادی در مورد این حمله نگفته‌است، اما وزارت دفاع این کشور در بیانیه‌ای این پذیرفت که تعدادی از هواپیماهای این کشور به آتش کشیده‌شده‌اند.
به گزارش پایگاه خبری شبکه تلویزیونی ان‌بی‌سی نیوز، این حمله نشان‌دهنده اهمیت روزافزون پهپادها در جنگ، هم برای روسیه و هم برای اوکراین است. جنگ روسیه علیه اوکراین، اسفند ماه سال گذشته وارد چهارمین سال خود شد.
به گفته کارشناسان هر دو طرف جنگ روز به روز بیشتر به استفاده از کوادکوپترها و ریزپرنده‌های دید اول شخص که به صورت تجاری در دسترس است روی می‌آورند. بسیاری از این پهپادهای ساده را می‌توان به سادگی از فروشگاه‌های اینترنتی خریداری کرد و آنها را به سلاح‌های مرگبار تبدیل کرد. این فناوری ساده توانسته‌است اثر چشمگیری بر میدان جنگ چه در اوکراین و چه در نقاط دیگر دنیا بر جا بگذارد.
رابرت لی، پژوهشگر اندیشکده موسسه پژوهش‌های سیاست خارجی در فیلادلفیای آمریکا در مصاحبه‌ای می‌گوید: «استفاده از این پهپادها به تدریج فراگیرتر و فراگیرتر خواهد شد.»
در نبردی که پاییز گذشته به سرنگونی نظام بشار اسد در سوریه انجامید نیز از پهپادهای اینچنینی استفاده شد. رابرت لی می‌گوید: «از این پهپادها بیشتر استفاده می‌شود چونکه در دسترس و به درد بخور هستند و اهمیت‌شان را به صورت روزمره در اوکراین نشان می‌دهند.»
لی تاکید می‌کند: «تردیدی وجود ندارد که این پهپادها توسط گروه‌های مختلف به کار گرفته‌خواهند شد. ممکن است این گروه‌ها گروه‌های جنایتکار و گروه‌های تروریستی هم باشند و این مساله یک تهدید بسیار جدی محسوب می‌شود. من فکر می‌کنم که قدرت‌های بزرگ در حوزه مقابله با این پهپادها کمی عقب افتاده باشند.»
هدف قرار دادن شهروندان غیرنظامی
به گزاری ان‌بی‌سی، آناستازیا پاولنکو، از جمله شهروندان اوکراینی است که با ریزپرنده‌های مهاجم مواجه شده‌است. او می‌گوید که یک بار در روستای آنتونیفکا در منطقه خرسون، زمانی که برای رسیدن به یک قرار کاری سوار دوچرخه بود، توسط یکی از این پهپادها تعقیب شده‌است.
این زن اوکراینی که مادر دو کودک است، می‌گوید: «پهپاد از زمین بلند شد و شروع به تعقیب من کرد، من تلاش کردم با حرکت مارپیچی با دوچرخه از دست آن فرار کنم، ناگهان دیدم که یک پهپاد دیگر که یک بمب کوچک به آن متصل بود نیز به تعقیب من برخاست.»
او تعریف می‌کند که علی‌رقم تلاش‌هایش پهپاد دوم به او رسید و بمب را روی سرش انداخت، اما بمب بعد از برخورد به سرش، روی رانش خورد و به زمین افتاد و روی آسفالت منفجر شد.
پاولنکو می‌گوید: «از گردن من خون جاری شد و ترکش‌ها زیر دنده‌هایم رفته‌بودند.» او می‌گوید که به سختی توانسته‌است به رکاب زدن ادامه دهد و زیر یک پل پناه بگیرد. وی تعریف می‌کند که زیر پل آنقدر فریاد زده‌است تا از حال رفته‌است.
پاولنکو می‌گوید که لباس معمولی پوشیده‌بوده‌است و موهای بلندش به روشنی مشخص می‌کرد که یک فرد عادی است. حتی رنگ لباس‌هایش هم شبیه نظامیان نبود و هیچ سلاحی همراه نداشت.
او می‌گوید که پزشکان نتوانستند ترکش‌ها را از گردن، دنده‌ها و پای او خارج کنند. او می‌گوید که به دلیل اضطرابش دیگر نتوانسته‌است به کارش در کافی شاپ برگردد.
روسیه دائما هدف قرار دادن غیرنظامیان را در اوکراین تکذیب می‌کند. وزارت دفاع روسیه حاضر به پاسخگویی به ان‌بی‌سی در مورد این موضوع نشد که آیا گروه‌های متحد روسیه از پهپادهای تجاری برای حمله به اهداف غیرنظامی در خرسون استفاده کرده‌اند یا نه.
اما برای حمله به پاولنکو یک مدرک مشخص وجود دارد. یک کانال تلگرامی روس که متعلق به یک بلاگر امور نظامی روسیه است، حمله به خانم پاولنکو را در یک ویدئو منتشر کرده‌است.
تحقیقات ان‌بی‌سی ثابت می‌کند که محل ضبط ویدئو دقیقا در همان نقطه‌ای از جاده در آنتونیفکا است که خانم پاولنکو ادعا کرده‌است و این ویدئو در همان ماه سپتامبر گرفته‌شده‌است.
تعقیب از آسمان
حمله به خانم پاولنکو یکی از دست کم ۴۵ حمله روسیه به شهروندان یا زیرساخت‌های غیرنظامی اوکراین از ماه ژوئن تا دسامبر سال گذشته است که توسط موسسه دیدبان حقوق بشر ثبت و ضبط شده‌است.
بلکیس وایل، از مدیران سازمان غیردولتی لشکر بحران، منازعه و تسلیحات، می‌گوید که این نخستین بار است که استفاده از پهپادهای تجاری و کوادکوپترهای کوچک به صورت گسترده در یک کارزار هدفمند برای هدف قرار دادن اهداف غیرنظامی مستندسازی می‌شود.
بر اساس گزارشی که وایل و همکارانش منتشر کرده‌اند، اغلب این حملات توسط پهپادهای تجاری دستکاری شده ساخت کمپانی‌های چینی دی‌جی‌آی و آوتل روبوتیکس انجام شده‌است.
رابرت لی از موسسه پژوهش‌های سیاست خارجی تصاویر این پهپادها را که توسط کانال‌های تلگرامی افراد وابسته به ارتش روسیه منتشر شده، مورد بررسی قرار داده‌است.
به گفته او برخی از این پهپادها حامل مهمات دست‌ساز هستند و برخی از بخش‌های آنها مانند دم‌های پلاستیک می‌تواند توسط پرینترهای سه بعدی ساخته‌شود. به گفته لی یکی از عکس‌ها یک نارنجک را نشان می‌دهد که یک ملخ با چسب به آن نسب شده‌است.
لی می‌گوید: «به رغم اینکه این سلاح‌ها دست ساز به نظر می‌رسد، اما با استفاده از پرنده‌های هدایت پذیر به سلاح‌های هدایت‌شونده‌ای تبدیل می‌شوند که از فاصله بسیار دور قابل کنترل هستند و می‌توانند عملیات‌های کاملا تاکتیکی را با قیمت بسیار پایین عملی کنند.»
هر دو شرکت دی‌جی‌آی و آوتل روبوتیکس در وب‌سایت‌های‌شان متونی را قرار داده‌اند که استفاده از تولیدات این شرکت‌ها را در نبرد ممنوع اعلام می‌کند.
آوتل روبوتیک می‌گوید: «همه مشتریان باید یک تعهدنامه» و «قرارداد کاربر نهایی» را امضا کنند که حق استفاده از محصولات در میدان جنگ ندارند.
دی‌جی‌آی هم می‌گوید که بر اساس قرارداد شرایط استفاده، خریدار می‌پذیرد که حق «تلاش برای هک کردن، باز کردن و مهندسی معکوس یا دستکاری محصول» را ندارد.
این دو شرکت از سال ۲۰۲۲ که روسیه جنگ تمام عیار علیه اوکراین را آغاز کرد، تمام فروش‌های مستقیم به روسیه را منع کرد. دی‌جی‌آی می‌گوید که فروش مستقیم به اوکراین هم متوقف شده‌است. آوتل روبوتیکس در عین حال می‌گوید که قفل نرم‌افزاری جغرافیایی برای استفاده از محصولاتش «در روسیه، اوکراین و دیگر مناطق تحت تحریم» نصب کرده‌است.
دی‌جی‌آی در مورد وجود قفل جغرافیایی نرم‌افزاری حاضر به پاسخگویی نشد. اما در بیانیه‌ای اعلام کرد که محصولات قابل استفاده نظامی تولید نمی‌کند و به هیچ وجه در مورد محصولاتش تبلیغ نمی‌کند که قابل استفاده در نبرد هستند و با هرگونه استفاده دستکاری شده توسط افراد دیگر برای استفاده از محصولاتش در جنگ مخالف است.
این بیانیه می‌افزاد: «مانند هر شرکت تولیدکننده محصولات الکترونیک دیگر ما نمی‌توانیم بعد از آنکه محصولات‌مان توسط مشتری خریداری شد، کنترلی روی نحوه استفاده آن داشته‌باشیم. اما فعالانه تلاش می‌کنیم تا جلوی استفاده از محصولات‌مان برای اقدامات آسیب زا را بگیرد.»
کاربری روز افزون ریزپرنده در نبرد و جنایت
درست مانند روسیه، اوکراین هم از زمان آغاز جنگ در فوریه ۲۰۲۲، شروع به دستکاری پهپادهای تجاری ارزان و در دسترس برای استفاده در جبهه‌های نبرد کرد.
لی و وایل معتقد هستند که قیمت ارزان و سهولت استفاده از پهپادها در حال تغییر دادن طبیعت جنگ‌ها است و باعث شده‌است که برخی عملیات‌ها که در گذشته بسیار پر هزینه بودند، بسیار ساده‌تر اجرا شود.
به گفته این کارشناسان، سازمان‌های جنایتکار، مانند کارتل‌های مواد مخدر مکزیک هم می‌توانند از این ابزارها برای اهداف شرورانه استفاده کنند.
لی می‌گوید: «این ابزارها در حال تغییر دادن ماهیت نبرد هستند.» به گفته او: «در آینده ممکن است هوش مصنوعی هم وارد عمل شود و اجازه بدهد که یک خلبان همزمان ۴ یا ۵ پهپاد را کنترل کند.»
این کارشناس معتقد است: «حتی ممکن است هوش مصنوعی بخش‌هایی از عملیات هدفگیری را هم بر عهده بگیرد و مستقیما این هوش مصنوعی باشد که خودش اهداف را مشخص می‌کند.»
وایل معقتد است که این خطر به سرعت افزایش پیدا می‌کند که «طرف‌های دیگر نیز در دنیا از عملکرد روسیه و اوکراین کپی برداری کنند و خودشان حملات اینچنینی انجام دهند. چرا که این پهپادها در دسترس همگان قرار دارند.»
۴۲ ۴۲
