نگار علی- تصور کنید در مرکز شهر، با آنتن ظاهراً پر و اینترنت 4G، ناگهان تماس شما با صدایی رباتیک و نامفهوم قطع می‌شود یا اپلیکیشن تاکسی اینترنتی شما در یافتن موقعیت‌تان فلج می‌شود. اولین واکنش چیست؟ لعنت فرستادن به اپراتور و کیفیت پایین شبکه. اما شواهد فنی و میدانی به طور فزاینده‌ای از یک متهم جدید و پنهان پرده‌برداری می‌کنند؛ متهمی که در آسمان است اما زمین را مختل می‌کند: اختلال سیستم موقعیت‌یاب جهانی (GPS).
این دیگر یک مشکل صرفا برای رانندگان یا مسیریاب‌ها نیست. اختلال GPS امروز به یک بحران زیرپوستی برای زیرساخت حیاتی ارتباطات کشور تبدیل شده و مستقیماً کیفیت مکالمه و دیتای میلیون‌ها ایرانی را هدف گرفته است.
چرا قلب تپنده شبکه موبایل از کار می‌افتد؟
بسیاری از ما نمی‌دانیم که شبکه موبایل برای زنده ماندن و عملکرد صحیح، به چیزی بیشتر از دکل و فیبر نوری نیاز دارد: زمان‌بندی فوق‌دقیق.
دکل‌های موبایل (BTS) در یک منطقه برای آنکه سیگنال‌هایشان با یکدیگر تداخل نکند و بسته‌های دیتا را بدون برخورد با هم جابجا کنند، باید مانند یک ارکستر سمفونیک هماهنگ باشند. رهبر این ارکستر و چیزی که ساعت تمام دکل‌ها را با دقت نانوثانیه تنظیم می‌کند، سیگنال زمانی است که از ماهواره‌های GPS دریافت می‌شود.
حالا تصور کنید رهبر ارکستر (سیگنال GPS) به دلیل پارازیت یا حملات جعل سیگنال (Spoofing)، اطلاعات زمانی غلط بدهد یا سیگنالش به قدری ضعیف و نامفهوم شود که نوازنده‌ها (دکل‌ها) سردرگم شوند. نتیجه، یک هرج‌ومرج کامل در شبکه است:
- کیفیت مکالات به شدت افت می‌کند (صدای تکه‌تکه، رباتیک و تأخیر).
- اتصالات دیتا ناپایدار شده و سرعت اینترنت به شکل محسوسی کاهش می‌یابد.
- قطع کامل ارتباط (Dropped Calls) حتی در مناطقی با پوشش ظاهری کامل، به یک امر عادی تبدیل می‌شود.
- این اختلال نامرئی، زیرساخت ارتباطی را از درون دچار فروپاشی می‌کند، در حالی که کاربر روی صفحه گوشی خود همچنان چند خط آنتن را مشاهده می‌کند.
«نابینایی شبکه»: وقتی گوشی شما در شهر گم می‌شود
دومین تأثیر ویرانگر اختلال GPS، ایجاد پدیده‌ای به نام «نابینایی شبکه» در مدیریت جابجایی کاربر است. وقتی شما با خودرو در حال حرکت هستید، شبکه باید موقعیت شما را لحظه‌به‌لحظه تشخیص دهد تا اتصال شما را به‌نرمی از یک دکل به دکل بعدی (فرآیندی به نام Handover) منتقل کند.
اختلال GPS این توانایی را از شبکه سلب می‌کند. شبکه به معنای واقعی کلمه «کور» می‌شود و نمی‌داند شما کجا هستید. در نتیجه، یا شما را به دکل اشتباهی متصل می‌کند یا آنقدر دیر متوجه جابجایی شما می‌شود که اتصال به دکل قبلی (که اکنون ضعیف شده) قطع شده و ارتباط شما به‌کلی از دست می‌رود.
کاربر این تجربه را به حساب «آنتن‌دهی ضعیف در حرکت» می‌گذارد، در حالی که مشکل اصلی، «ناتوانی شبکه در مکان‌یابی کاربر» به دلیل اختلال GPS است.
دامنه بحران: از تاکسی اینترنتی تا خدمات اضطراری
این پدیده دیگر یک مشکل فنی محدود به مهندسان مخابرات نیست. وقتی اختلال GPS سیستماتیک می‌شود:
- اقتصاد دیجیتال آسیب می‌بیند: کسب‌وکارهایی مانند تاکسی‌های اینترنتی، سرویس‌های تحویل غذا و شرکت‌های لجستیک که حیاتشان به موقعیت‌یابی دقیق وابسته است، با چالش جدی مواجه می‌شوند.
- خدمات اضطراری به خطر می‌افتند: تعیین موقعیت دقیق فردی که با اورژانس یا پلیس تماس گرفته، در شرایط اختلال GPS دشوار و گاهی غیرممکن می‌شود که می‌تواند جان انسان‌ها را به خطر بیندازد.
- اعتماد عمومی سلب می‌شود: تکرار این تجربیات منفی، حس بی‌اعتمادی و ناکارآمدی را در کاربران نسبت به کل زیرساخت ارتباطی کشور تقویت می‌کند، حتی اگر اپراتورها در بخش‌های دیگر سرمایه‌گذاری کرده باشند.
شواهد نشان می‌دهد که بخش بزرگی از اختلالات GPS در مناطق شهری و حساس، عمدی و هدفمند است و با اهداف امنیتی یا نظامی صورت می‌گیرد. اما این اقدام، یک شمشیر دولبه است که لبه دیگر آن زیرساخت حیاتی ارتباطات کشور را نشانه گرفته است.
ادامه این روند به معنای پذیرش یک «آسیب جانبی» گسترده به اقتصاد دیجیتال، ایمنی عمومی و کیفیت زندگی روزمره شهروندان است. اکنون سوال کلیدی برای سیاست‌گذاران و نهادهای فنی کشور این است: آیا راهی برای دستیابی به اهداف امنیتی بدون فلج کردن قلب تپنده شبکه ارتباطی وجود دارد؟ آیا اپراتورها می‌توانند و باید روی فناوری‌های جایگزین زمان‌بندی (مانند پروتکل‌های زمینی PTP) سرمایه‌گذاری کنند؟
تا یافتن پاسخ برای این پرسش‌ها، دفعه بعد که در قلب یک شهر شلوغ، ارتباط موبایل‌تان بدون هیچ دلیل مشخصی مختل شد، به یاد بیاورید که مشکل شاید نه در دکل روبروی شما، که در نبردی خاموش و نامرئی در آسمان بالای سرتان باشد.
۲۲۷۲۲۷
