یولن – رسول سلیمی: نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند، در اجلاس سازمان همکاری شانگهای (SCO) در تیانجین چین، با ولادیمیر پوتین و شی جین‌پینگ دیدار کرد. این دیدار، که با تصاویر دست‌دادن این رهبران همراه بود، نشانه‌ای از تمایل هند به تقویت روابط با روسیه و چین در بحبوحه تنش‌های فزاینده با آمریکا به دلیل تعرفه‌های ۵۰ درصدی دونالد ترامپ بر کالاهای هندی است.
طی دو دهه گذشته، هند و آمریکا روابط خود را به‌عنوان دو مدعی دموکراسی بزرگ جهان، با تأکید بر همکاری‌های اقتصادی، فناوری، و دفاعی برای مقابله با نفوذ چین، تقویت کرده‌اند. اما سیاست‌های اخیر دولت ترامپ، از جمله تعرفه‌های سنگین و انتقادات علنی از هند به دلیل خرید نفت روسیه، این رابطه را به پایین‌ترین سطح در دهه‌های اخیر رسانده‌است. در این زمینه، نزدیکی هند به روسیه و چین می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای برای نظم جهانی، به‌ویژه در منطقه اقیانوس‌های هند و آرام (ایندوپاسفیک)، داشته باشد.
این در حالی است که روابط هند و آمریکا از زمان دولت کلینتون به‌تدریج تقویت شده و به یک مشارکت استراتژیک تبدیل شده بود که هدف آن مهار نفوذ چین و تقویت نظم مبتنی بر قوانین بین‌المللی بود. بااین‌حال، از زمان بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید، این رابطه با چالش‌های جدی مواجه شده است. ترامپ در ۶ اوت ۲۰۲۵ تعرفه‌های ۵۰ درصدی بر کالاهای هندی اعمال کرد که ۲۵ درصد آن به دلیل خرید نفت روسیه توسط هند بود. او همچنین اقتصاد هند را «مرده» خواند و از روابط تجاری دوجانبه به‌عنوان «فاجعه یک‌طرفه» انتقاد کرد.
این اقدامات نه‌تنها به اقتصاد هند آسیب زده، بلکه به اعتبار سیاسی نارندرا مودی در داخل کشور نیز لطمه وارد کرده است. هند، که بزرگ‌ترین شریک تجاری آمریکا در صادرات خدمات است، اکنون با خطر کاهش ۵۰ درصدی صادرات ۸۶ میلیارد دلاری خود به آمریکا مواجه است. این تنش‌ها، هند را به سمت بازنگری در استراتژی‌های دیپلماتیک خود سوق داده است.
نزدیکی هند به روسیه و چین: انگیزه‌ها و اهداف
دیدار مودی با پوتین و شی در اجلاس شانگهای ، که با انتقاد شدید امریکایی ها همراه شد، نشانه‌ای از تلاش هند برای ایجاد توازن در برابر فشارهای آمریکا بود. امریکایی ها این دیدار را «شرم‌آور» خواندند و چنین تحلیل کردند که رهبر بزرگ‌ترین دموکراسی جهان، در حال هم‌سویی با «دیکتاتورهای اقتدارگرا» است. اما آیا این نزدیکی یک چرخش استراتژیک است یا یک مانور تاکتیکی؟
به گفته تحلیل‌گران موسسه رند، انگیزه اصلی هند از این نزدیکی، احساس «خیانت» از سوی آمریکا به دلیل نقض اعتماد دوجانبه‌ای است که طی دو دهه گذشته ایجاد شده بود. هند در پاسخ به فشارهای آمریکا، اقداماتی مانند کاهش تعرفه‌های موتورسیکلت هارلی-دیویدسون، لغو مالیات خدمات دیجیتال، و افزایش خرید نفت از آمریکا (تا ۱۲۰ درصد در شش ماه گذشته) انجام داده بود. بااین‌حال، تغییر مداوم خواسته‌های ترامپ، از کاهش کسری تجاری به محدود کردن روابط هند با روسیه، مذاکرات تجاری را به بن‌بست کشاند.
این در حالی است که خرید نفت روسیه توسط هند نقض تحریم‌های بین‌المللی نیست، زیرا هیچ قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل چنین محدودیتی را اعمال نکرده است. در واقع، آمریکا خود در سال ۲۰۲۲ هند را به خرید نفت روسیه برای تثبیت قیمت‌های جهانی تشویق کرده بود. وزارت خارجه هند نیز با اشاره به تجارت مستمر آمریکا با روسیه، اتهامات واشنگتن را «ریاکارانه» خوانده است. به همین دلیل، این تناقض، هند را به سمت تقویت روابط با چین و روسیه سوق داده است.
تحلیل مواضع رهبران سه کشور درباره اتحاد حول اقتصاد
اظهارات اخیر رهبران کلیدی، ابعاد سیاسی این چرخش را روشن‌تر می‌کند. نارندرا مودی در ۸ اوت ۲۰۲۵ اظهار داشت: «هند هرگز منافع کشاورزان، ماهیگیران، و دامداران خود را به خطر نمی‌اندازد. من آماده‌ام هزینه شخصی آن را بپردازم». این موضع نشان‌دهنده تعهد مودی به حفظ استقلال استراتژیک هند و مقاومت در برابر فشارهای اقتصادی آمریکا است. از سوی دیگر، دونالد ترامپ در ۲ سپتامبر ۲۰۲۵ در صفحه شخصی خود نوشت: «هند پیشنهاد کاهش تعرفه‌ها به صفر را داده، اما دیگر دیر شده است». این ادعا، که از سوی مقامات هندی تأیید نشده، نشان‌دهنده رویکرد تهاجمی و غیرقابل‌پیش‌بینی ترامپ در مذاکرات است.
جک سالیوان و کرت کمپبل، در مقاله‌ای در فارن افرز، اظهار داشتند که تنش‌های اخیر «ناامیدکننده اما قابل مدیریت» هستند و از شرکای آمریکا خواستند به همتایان هندی خود یادآوری کنند که «نمایش‌های سیاسی» ترامپ اغلب مقدمه‌ای برای معامله است. آن‌ها پیشنهاد یک اتحاد استراتژیک ده‌ساله با تمرکز بر فناوری‌های نوظهور مانند هوش مصنوعی، نیمه‌هادی‌ها، و بیوتکنولوژی را مطرح کردند تا روابط دوجانبه بازسازی شود. بااین‌حال، لحن تحقیرآمیز ترامپ و دیدار او با رئیس ستاد ارتش پاکستان، ژنرال عاصم منیر، که دشمن اصلی هند محسوب می‌شود، در ژوئیه ۲۰۲۵، که با انتقاد شدید هند مواجه شد، اعتماد متقابل را تضعیف کرده است.
پیامدهای سیاسی و استراتژیک اتحاد چین و روسیه و هند
نزدیکی هند به روسیه و چین پیامدهای متعددی برای نظم جهانی و منطقه اقیانوس‌های هند و آرام (ایندوپاسفیک) دارد. از منظر استراتژیک، این چرخش می‌تواند توازن قدرت در منطقه را تغییر دهد. هند، که از سال ۲۰۰۷ عضو فعال گفت‌وگوی چهارجانبه امنیتی (QUAD) با آمریکا، ژاپن، و استرالیا بوده، ممکن است تعهد خود به این ائتلاف را کاهش دهد. به گفته اشلی تل ، تحلیل‌گر کارنگی، «هند نمونه‌ای روشن از کشوری است که به دلایل تاریخی، سیاسی، و اقتصادی در برابر فشارهای ترامپ تسلیم نمی‌شود». این استقلال می‌تواند به کاهش نفوذ آمریکا در منطقه منجر شود.
به همین دلیل، نزدیکی هند به چین و روسیه می‌تواند با تعهدات بین‌المللی هند، به‌ویژه در چارچوب منشور سازمان ملل، سازگار باشد، زیرا هیچ ماده‌ای در منشور (مانند ماده ۲ یا ۵۱) روابط دیپلماتیک با کشورهای خاص را محدود نمی‌کند. بااین‌حال، این چرخش ممکن است با اصول Quad، که بر نظم مبتنی بر قوانین تأکید دارد، در تضاد باشد. به گفته سفیر سابق هند در چین، روابط بهبودیافته با چین می‌تواند به هند دسترسی به فناوری و سرمایه‌گذاری‌های حیاتی را بدهد، اما بعید است به یک اتحاد استراتژیک منجر شود، زیرا اختلافات مرزی و رقابت‌های ژئوپلیتیکی همچنان پابرجاست.
از منظر اقتصادی نیز، تعرفه‌های آمریکا می‌تواند صادرات هند را تا ۴۳ میلیارد دلار کاهش دهد و رشد اقتصادی این کشور را ۰.۶ درصد کم کند. در مقابل، تقویت روابط با چین می‌تواند فرصت‌هایی برای همکاری اقتصادی، مانند بازگشایی پست‌های تجاری مرزی، فراهم کند. بااین‌حال، وابستگی بیش‌ازحد به چین ممکن است استقلال استراتژیک هند را به‌ویژه با توجه به حمایت چین از پاکستان در مناقشات اخیر هند و پاکستان، تضعیف کند.
واکنش‌های بین‌المللی و تأثیر بر نظم جهانی
این در حالی است که واکنش‌های بین‌المللی به نزدیکی هند به روسیه و چین متفاوت بوده است. متحدان آمریکا مانند ژاپن و استرالیا از تعرفه‌های تبعیض‌آمیز انتقاد کرده‌اند، اما از حمایت مستقیم از هند خودداری کرده‌اند. در مقابل، چین و روسیه در اجلاس شانگهای از تعرفه‌های آمریکا انتقاد کردند و از هند حمایت نمودند. این حمایت می‌تواند به تقویت بریکس به‌عنوان یک بلوک ضدغربی منجر شود، که با اهداف چین و روسیه برای چندقطبی کردن نظم جهانی هم‌خوانی دارد.
در یک سطح تحلیل دیگر، نزدیکی هند و چین می‌تواند به ضرر تصویر آمریکا به‌عنوان یک قدرت متعادل‌کننده در برابر چین تمام شود و «چندقطبی شدن» نظم جهانی را تسریع کند. این امر می‌تواند چالش‌هایی برای آمریکا در حفظ نفوذ خود در هندو-پاسیفیک به‌ویژه در زمینه‌هایی مانند امنیت دریایی و زنجیره‌های تأمین فناوری ایجاد کند.
در مجموع، نزدیکی هند به روسیه و چین در پاسخ به تعرفه‌های سنگین و سیاست‌های تهاجمی دولت ترامپ، بیش از یک تغییر استراتژیک، یک مانور تاکتیکی برای حفظ استقلال و ایجاد اهرم مذاکره با آمریکا به نظر می‌رسد. این اقدام با تعهدات بین‌المللی هند سازگار است، اما از نظر استراتژیک، می‌تواند اعتماد متقابل با آمریکا را تضعیف کند و تعهد هند به QUAD را زیر سؤال ببرد. پیامدهای سیاسی این چرخش شامل کاهش نفوذ آمریکا در هندو-پاسیفیک، تقویت بریکس، و پیچیده‌تر شدن توازن قدرت در منطقه است. بااین‌حال، اختلافات تاریخی هند با چین و وابستگی اقتصادی آن به آمریکا نشان می‌دهد که این نزدیکی احتمالاً موقتی است و هند به دنبال حفظ توازن بین شرق و غرب خواهد بود.
۲۱۳/۴۲
