کریدورهای تجاری اوراسیا؛ “خزر” منطقه‌ای امن برای دوستان

به گزارش خبرنگار یولن در تاشکند، همه‌گیری «کووید-19» منجر به کاهش شدید تولید و تجارت جهانی شد و جنگ ترکیبی که غرب علیه روسیه به راه انداخت نیز بیشترین تأثیر را بر اقتصاد جهانی بر جای گذاشت. زنجیره‌های فناوری‌ها مختل شده و بسیاری از کشورها در تلاش هستند تا دلار را از محاسبات خود حذف کنند.

حمل و نقل بین المللی بار به ویژه حمل و نقل دریایی در معرض تهدید است. سیاست تحریمی خودسرانه غرب در نهایت منجر به متلاشی شدن اقتصاد جهانی می‌شود. در مبارزه برای حفظ سلطه جهانی و در واقع استراتژی غلبه استعمار نو آمریکا و متحدانش، پایه‌های نظم جهانی را که خود آنها ایجاد کرده‌اند یعنی تجارت آزاد و مصونیت مالکیت را تضعیف می‌کنند.

جنگ ترکیبی غرب علیه روسیه و رویارویی فزاینده آن با چین، کشورهای ما را وادار می‌کند که نه تنها به دنبال نزدیکی سیاسی باشند، بلکه به دنبال نتایج جدیدی در همکاری‌های اقتصادی از جمله در لجستیک باشند.

در قلمرو اوراسیا دو طرح زیرساختی دارای اهمیت جهانی در حال اجرا هستند. اینها کریدورهای حمل و نقل شرق-غرب و شمال-جنوب هستند. ضرورت تنوع بخشی مسیرهای تجاری و ژئوپلیتیک، «پکن» را وادار می‌کند تا به دنبال مسیرهای جدیدی برای تامین دائم صادرات و واردات در کریدور شرق-غرب باشد. مسیر دریایی معمولی به اروپا از طریق تنگه باریک «مالاکا» عبور می‌کند یعنی نه چندان دور از بحرین (ناوگان پنجم آمریکا) که یک پایگاه دریایی آمریکا در آن مستقر است و یک مرکز ارائه خدمات در سنگاپور دارد.

همچنین بزرگترین پایگاه نظامی آمریکا در جزیره «دیه‌گو گارسیا» نیز می‌تواند برای عبور کشتی‌ها از اقیانوس هند به طور بالقوه تهدید باشد. در نهایت، برای دور زدن دریای سرخ و کانال سوئز، باید از طریق سواحل جمهوری جیبوتی، جایی که پایگاه نظامی آمریکا و اولین پایگاه نظامی خارجی چین مجاور همدیگر هستند، عبور کرد. بدین ترتیب، این مسیر نه تنها به دلیل طولانی بودن آن و هزینه‌های بالای حمل و نقل نسبتاً غیر سودآور است، بلکه در شرایط تیرگی روابط چین و آمریکا ناامن است.

چین از سال 2011 میلادی حمل و نقل محموله‌های خود را از طریق مسیر دریای شمال افزایش داده است. آب شدن تدریجی یخ‌ها منجر به افزایش دوران ناوبری شد. روسیه برای عبور از طریق آب‌های سرزمینی خود کمک‌های لازم ارائه می‌دهد. این مسیر شمالی فعلا نمی‌تواند به طور کامل جایگزین مسیر جنوبی شود اما واقعیت، مزایای آن را نشان می‌دهد. زمان عبور از آن در مقایسه با جنوب دو هفته کوتاهتر است که باعث صرفه جویی قابل توجهی در سوخت و دیگر پرداخت‌ها می‌شود. علاوه بر این، این مسیر از طریق سواحل روسیه، دوست چین می‌گذرد که ایمنی حمل و نقل را تضمین می‌کند.

در نهایت، اگرچه ارزان نیست، اما سریع‌ترین و مطمئن ترین راه حمل و نقل بار، راه آهن است. هزینه نسبتا بالا تا حدی با گردش سریع وجوه اعتباری و کاهش پرداخت‌های بیمه جبران می‌شود. اما مزیت اصلی حمل و نقل زمینی در شرایط رویارویی ژئوپلیتیکی ایمنی آنهاست. مسیر کاملا زمینی از چین به اروپا یا از طریق روسیه، یا از طریق قزاقستان و روسیه و سپس از طریق بلاروس می‌گذرد. هم اکنون با توجه به فشار تحریم‌های غرب به روسیه و بلاروس، حمل‌ونقل چندوجهی با دور زدن روسیه از طریق بنادر قزاقستان در دریای خزر، بعد از طریق آذربایجان و ترکیه به اتحادیه اروپا اولویت قرار دارد.

دومین طرح زیرساخت استراتژیک در اوراسیا، کریدور حمل و نقل شمال-جنوب است که هند، ایران، روسیه و اتحادیه اروپا را به هم متصل می‌کند. از طریق این کریدور فقط حمل و نقل چندوجهی با چندین جابجایی زمینی- دریایی امکان پذیر است. تیرگی روابط هند و پاکستان، بی ثباتی مداوم در افغانستان و در نهایت، ضرورت عبور از چندین منطقه گمرکی مستقل همراه با صدور مدارک – همه این عوامل باعث می‌شود که در آینده میان مدت امکان استفاده از یک کریدور کاملاً زمینی شمال-جنوب فراهم نمی‌شود.

کالاها از هند تا بندر «بندرعباس» ایران در خلیج فارس از طریق دریا منتقل می‌شوند. علاوه بر این، دو گزینه دیگر وجود دارند؛ یا از طریق زمینی با چندین گذرگاه گمرکی تا روسیه که همراه با از دست دادن زمان و خطرات آسیب محصولات کشاورزی سهم قابل ملاحظه‌ای در گردش کالای کریدور شمال- جنوب را تشکیل می‌دهد، یا ( گزینه اصلی) از طریق دریا – از طریق مسیر دریای ترانس خزر است.

بدین ترتیب، دریای خزر و منطقه خزر به طور کلی به یک نقطه تقاطع مسیرهای تجاری اصلی اوراسیا یعنی شرق – غرب و شمال – جنوب تبدیل می‌شود. اهمیت بزرگ ژئواستراتژیک دریای خزر همین است که از اهمیت منابع طبیعی آن کمتر نیست. هرگونه اقدامات بازیگران جهانی و منطقه‌ای را باید از منظر رقابت برای توسعه مسیرهای کالای ترانزیتی که نه تنها درآمد را تامین کند، بلکه نفوذ سیاسی برای کشور ترانزیتی را نیز  فراهم می‌کند، نگریست. رقابت مستمر بین کشورهای دریای خزر مبنی بر افزایش ظرفیت‌های بندری و ناوگان باری دقیقاً ناشی از رقابت برای ترانزیت است.

انتهای پیام/ح