یولن– صابر نصیری: نزدیکی به کشورهای اروپایی و کشورهای همسایه که از ظرفیت بالای استفاده از محصول زعفران برخوردارند یکی از مزایا و منافع تولید این محصول در استان آذربایجان‌شرقی است. این استان یکی از استان‌های مهم و پرجمعیت ایران که در گوشه شمال‌غرب کشور واقع شده مساحت آن ۴۵ هزار و ۴۹۱ کیلومتر مربع است که حدود ۲.۸ درصد از مساحت کل کشور را شامل می‌شود.
آذربایجان‌شرقی به عنوان دروازه اروپا، در سال‌های اخیر شاهد توسعه کشت زعفران بوده و برغم اینکه این مقوله کمک شایانی به افزایش درآمد زارعان و ارتقا سطح خانوار روستایی کرده اما همچنان مستلزم توجه بیش از پیش بالاخص در حوزه بازرگانی است.
تولید ۱.۷ تن زعفران در آذربایجان‌شرقی
سطح زیر کشت زعفران یا طلای سرخ آذربایجان‌شرقی که جزو گیاهان کم آب‌بر محسوب می‌شود در سال ۱۳۹۹، ۳۳۷ هکتار و میزان تولید آن ۱.۴ تن بوده است که سطح زیر کشت این محصول در سال‌جاری به ۳۶۷ هکتار افزایش و میزان تولید ۱.۷ تن برآورد می‌شود؛ نکته قابل توجه اینکه متوسط عملکرد در واحد سطح این استان ۴.۶ کیلوگرم در واحد است که نسبت به میانگین کشوری که ۲ .۳ کیلوگرم در واحد می‌باشد بالاتر است. سطح زیر کشت زعفران در کشور ۱۲۰ هزار هکتار می باشد و این استان با دارا بودن ۰.۳ درصد سطح زیر کشت کشور حائز رتبه ۱۱ است.
بیشترین سطح زیر کشت زعفران در آذربایجان‌شرقی در شهرستان‌های مرند، میانه و آذرشهر واقع است که شهرستان مرند با دارا بودن ۲۰۲ هکتار سطح زیر کشت و تولید ۱.۱ تن زعفران در سال رتبه اول را به خود اختصاص داده است.
قیمت گل تر زعفران در حال حاضر ۲۰۰ تا ۲۲۰ هزار تومان است و قیمت هر کیلو زعفران ۱۷-۱۶ میلیون تومان تخمین زده می‌شود.
با توجه به کاهش میزان آب‌های زیرزمینی، سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان‌شرقی با برنامه‌ریزی در بیش از یک دهه اخیر محصولات کم آب‌بر و با صرفه را در الگوی کشت محصولات استان جای داده که زعفران نیز در این الگو وجود دارد، چراکه زعفران به حداقل آب نیاز دارد و حداکثر می‌توان در ۲ نوبت و زمانی که محصولات دیگر نیاز به آبیاری ندارند، مزرعه را آبیاری کرد.
حال با این وصف زارعان این محصول ارزشمند و ارزآور مشکلاتی دارند و نیازمند توجه جدی جهت رفع آنها هستند البته در بحث علوم کشت و زرع حقیقتاً کارهای خوبی صورت گرفته و سال به سال شاهد پیشرفت در مکانیزاسیون و رعایت نکات علمی هستیم اما در بحث بازرگانی محصول نهایی همچنان مشکلاتی وجود دارد که در این راستا شبکه تعاون روستایی می‌تواند راهگشا باشد.
خرید و فروش زعفران
از چندین سال پیش در مناطق خراسان شبکه تعاون روستایی با ورود به مقوله خرید محصول زعفران موجب ایجاد نقطه عطف شده که قیمت براساس کیفیت زعفران تعیین و همین امر موجب گردید برای اولین بار کشاورزان متوجه شوند که قیمت زعفران یعنی چه و چه نکاتی موجب بالابردن و یا پایین آوردن قیمت زعفران می‌شود که البته متولیان امر آن استان‌ها نیز با مشکلاتی مواجهند، اما متاسفانه در حال حاضر بازرگانی محصول زعفران در استان آذربایجان‌شرقی به‌صورت سازماندهی شده وجود ندارد و محصول به صورت خرده فروشی در خود استان و یا فروش به واسطه‌ها انجام می گیرد در حالی که شبکه تعاون روستایی این استان در صورت تدوین برنامه‌های مناسب و جذب حمایت، زیرساخت و آمادگی لازم برای ورود به این میدان را دارد.
البته با توجه به اینکه روز به روز تحولاتی در بازار و عرصه بازرگانی برای مثال بورس کالاها حادث می‌شود، لاجرم خرید و فروش زعفران نیز در حال تحول و گذر از حالت سنتی است که نمونه آن طرحی به نام قراردادهای آتی زعفران است که برای اولین بار در خرداد سال ۹۷ در بورس کالای ایران راه‌اندازی شد و هدف آن، ایجاد سامانه‌ای برای پوشش ریسک تولیدکنندگان ایرانی و شفافیت بیشتر در این بازار بود.
در آذربایجان‌شرقی هرچند هر از گاهی نمایشگاههای یک یا چند روزه در برخی نقاط برای عرضه زعفران دایر می‌گردد اما باید پذیرفت که این به تنهایی کافی نیست و راه‌اندازی نمایشگاههای دائمی زعفران آذربایجان‌شرقی در قالب روستا بازار یا هر عنوان دیگری امری است ضروری و قابل اجرا که شبکه تعاون روستایی از جمله اتحادیه شرکت‌های تعاونی روستایی استان ظرفیت لازم برای این اتفاق مهم را دارد تا به‌عنوان تشکلی از جنس کشاورزان ضمن عرضه مستقیم این محصول و کمک به فرهنگ‌سازی افزایش میزان مصرف زعفران در خانوارها (هرگاه هر ایرانی در سال به جای ۲. گرم، فقط ۲ گرم زعفران مصرف کند، لااقل ۱۴۰ تن زعفران در داخل کشور باید به فروش برسد) بتواند دست دلالان سوءاستفاده‌کننده را نیز طرد نماید.
فرآوری محصول و صادرات زعفران
هر چند به علت افزایش قیمت جهانی زعفران تقاضا برای این محصول نیز کاهش یافته اما همچنان کشور ایران به عنوان بزرگترین تولیدکننده زعفران در بازار جهانی زعفران شناخته شده است و بعد از ایران، اسپانیا در حال رقابت با ایران است که تنها علت آن بسته‌بندی‌های بهتر کشور اسپانیاست؛ با کمال تاسف صادرکنندگان اغلب همچنان اصرار به صدور زعفران به صورت دسته‌ای و یا رشته‌ای به اسپانیا دارند و آن کشور رقیب هزار عیب روی زعفران ایران می‌گذارد و با حداقل قیمت آن را می‌خرد و با حداکثر قیمت به عنوان یک کالای با کیفیت عالی به نام زعفران اسپانیا می‌فروشد و جالب‌تر اینکه، زعفران صادراتی اسپانیا خوش نام است، چراکه بسته‌بندی‌های بسیار مطلوب دارد.
اینکه توصیه می‌شود زعفران به اسپانیا فروخته نشود نیز موضوعی است که می‌تواند مورد تحلیل کارشناسان امر قرار گیرد، چراکه بالاخره در طول زمان زعفران ایران باید جای خود را در بازارهای جهانی باز کند. قابل تأمل است هنوز برداشت گل زعفران و جداسازی کلاله از آن به صورت سنتی و مانند ۵۰ سال قبل انجام می‌گیرد که این موضوع روی کیفیت زعفران موثر است، از این‌رو باید به مکانیزاسیون در حوزه کشت و برداشت زعفران نیز توجه بیشتری شود.
با توجه به تولید زعفران با کیفیت در استان آذربایجان‌شرقی باید به راه‌اندازی صنایع تبدیلی و تکمیلی و بسته‌بندی این محصول و ایجاد مسیر صادرات نیز اندیشید و قطعاً شبکه تعاون روستایی حائز شرایط و ظرفیت‌های لازم می‌باشد و مسوولان ذی‌ربط با حمایت از این شبکه از جمله در بخش تامین نقدینگی و البته خود شبکه با جذب سرمایه‌گذار در بخش تامین نقدینگی و بازاریابی مناسب و فعال باید کمک حال زارعین این محصول و زمینه‌ساز ارتقاء جایگاه استان در این میدان باشند البته در کل کشور سیستم فعال هدایت، حمایت و نظارت در صدور زعفران نیز ضروری است.
حمایت‌های دولت از صادرات زعفران باید به‌سوی صادرکنندگان واقعی سوق یابد، صادرکنندگانی وجود دارند که صادرات چند ده تنی زعفران داشته اما تاکنون زعفران را به چشم ندیده‌اند، قطعاً این افراد تعهدات ارزی خود را هم انجام نداده و ارز حاصل از صادرات را به سیستم بانکی کشور بازنگردانده‌اند.
در واقع ضروری است برای ساماندهی صادرات، هویت افراد حقیقی و حقوقی صادرکننده و مسیر و حوزه صادراتی آنها در کارت بازرگانی لحاظ شود، یعنی افرادی بتوانند با کارت بازرگانی در حوزه صادرات زعفران ورود پیدا کنند که حوزه فعالیت آنها و نوع کالای صادراتی آنان مشخص باشد، چراکه هم اینک براساس قانون و مقررات صادرات و واردات، فردی با داشتن کارت بازرگانی از استان دیگری می‌تواند هر کالایی را از گمرک مثلاً خراسان رضوی صادر نماید، این موضوع باید در وزارت صنعت، معدن و تجارت و اتاق بازرگانی ایران بررسی همه جانبه شود.
متاسفانه واسطه.هایی که اغلب شناسنامه‌دار نیز نیستند با قیمتی کمی بالاتر از قیمت‌های جاری محصول را می‌خرند و وارد پروسه صادارت به صورت فله‌ای یا فرآوری‌های غیراستاندارد کرده و آسیب‌هایی را به بار می‌آورند، از این‌رو شبکه تعاونی روستایی باید خدمات صادقانه خود را به کشاورزان نشان داده، از فاصله بین شرکت‌های تعاونی و روستائیان بکاهد تا کشاورزان حاضر شوند از فروش زعفران خود به واسطه‌ها امتناع بلکه به شرکت‌های تعاونی بفروشند.
وزارت جهادکشاورزی و یا سازمان تعاون روستایی باید با تدابیر هوشمندانه برای مثال خدمات‌رسانی به کشاورزان در زمان لازم، تامین کالاهای مصرفی و لوازم کشاورزی و … با قیمت پایین تر از بازار آزاد به طور نقد یا اقساط می‌تواند در جلب اعتماد کشاورزان موثر باشد و از این فاصله بکاهند.
در این راستا دبیر شورای ملی زعفران نیز نبود مدیریت واحد را مهم‌ترین مشکل صادرات زعفران عنوان کرده که لازم است، برای مدیریت بازار زعفران در خارج از کشور برنامه‌ریزی ویژه صورت گیرد، در این زمینه تعیین یک برند ملی برای زعفران ضروری است زیرا این مهم صادرکننده را متعهد به رعایت شاخص‌های کیفیت مطلوب در زعفران می‌کند.
نهایت اینکه با توجه کیفیت بالای زعفران آذربایجان‌شرقی و با در نظر گرفتن این نکته که در سال‌های اخیر سطح زیر کشت و میزان تولید زعفران به‌صورت نسبی در منطقه آذربایجان افزایش یافته انتظار می‌رود همه پیشنهادها برای توسعه کشت و بازار این محصول از سوی فعالان و تشکل‌های مربوطه جمع‌بندی و در سطح ملی منعکس شود و سهم این استان در سیاستگذاری‌ها در این زمینه افزایش یابد.
انتهای پیام/۶۰۰۰۲/س
