غزال زیاری: در یکی از موارد نادر و تأمل‌برانگیز، گروهی از میمون‌های کپوچین صورت‌سفید ساکن جزیره‌ای به نام جیکارون در سواحل غربی پاناما، برای مدت ۱۵ ماه اقدام به ربودن نوزادان میمون جیغ‌کش می‌کردند. در طول این مدت پنج کپوچین نر جوان حداقل ۱۱ نوزاد از گونه‌ای دیگر را برای چند روز متوالی با خود حمل کرده‌اند.
بر اساس گزارش منتشرشده، دست‌کم چهار نوزاد در جریان این ماجرا جان خود را از دست داده‌اند و احتمالاً بقیه هم به سرنوشتی مشابه دچار شده‌اند.
پیش‌ازاین مشاهده شده بود که میمون‌های ماده کپوچین در مواردی نادر، نوزادان گونه‌های دیگر را به سرپرستی بگیرند؛ ولی در آن موارد، این میمون‌ها معمولاً به سراغ نوزادهای رها شده و یتیم می‌رفتند و رفتارشان در قالب رفتارهای مراقبتی یا “فرزندخواندگی” تعبیر می‌شد.
اما در مورد جدید، به نظر می‌رسد نوزادان میمون‌های جیغ‌کش از والدینی که به دقت از فرزندانشان مراقبت می‌کردند، ربوده‌شده‌اند. مشاهده چنین پدیده‌ای در این مقیاس، بی‌سابقه است و دانشمندان را کاملاً غافلگیر کرده است.
حیرت دانشمندان
دکتر زوئی گلدزبرو، نویسنده اصلی مقاله و پژوهشگر مؤسسه ماکس پلانک، اولین بار این رفتار را در بررسی فیلم‌های ضبط‌شده توسط دوربین‌های تله‌ای مشاهده کرد: «وقتی دیدم یک کپوچین، نوزاد میمون جیغ‌کش را بر پشتش حمل می‌کند، کاملاً شوکه شدم. مشخص بود که این رفتار تاکنون جایی ثبت یا توصیف نشده است.»
اولین کپوچینی که دست به چنین اقدامی زد، یک نر نوجوان به نام “جوکر” بود که در یک بازه زمانی سه‌ماهه، چهار نوزاد مختلف را تا ۹ روز با خود حمل کرد. با وجودی که رفتار او با نوزادان رفتار پرخاشگرانه‌ای نبود و حتی در برخی تصاویر با مهربانی آن‌ها را در آغوش می‌گرفت، اما نوزادان به‌تدریج و از آنجا که آب و غذا دریافت نمی‌کردند، ضعیف شده و نهایتاً جان باختند. عجیب اینجا بود که جوکر دو نوزاد را حتی پس از مرگشان همچنان حمل می‌کرد.
از سپتامبر همان سال، سه کپوچین نر جوان دیگر نیز وارد این بازی شدند. آن‌ها نوزادان را بین خودشان جابه‌جا می‌کردند. در برخی تصاویر ویدئویی مشاهده می‌شود که تعدادی از این نوزادان تلاش می‌کردند تا فرار کرده یا با پریشانی می‌کوشیدند تا با خانواده‌هایشان در بالای درختان ارتباط برقرار کنند.
البته هیچ نشانی از جراحت یا حمله خشونت‌آمیز روی بدن این نوزادان دیده نشد، ولی نرهای جدیدی که به بازی جوکر پیوسته بودند، بی‌تفاوت‌تر از جوکر با نوزادان رفتار می‌کردند و گاهی با بی‌حوصلگی به نوزادان ضربه می‌زدند.
علت این رفتار عجیب چیست؟
پژوهشگران هنوز به پاسخ قطعی در مورد انگیزه این رفتار نرسیده‌اند، اما چند فرضیه محتمل را مطرح کرده‌اند:
۱- پرستاری اشتباه و مراقبت ناهدفمند:
برخی از متخصصان بر این باورند که نخستین موارد این رفتار (مثل رفتار جوکر) ممکن است ناشی از انگیزه طبیعی مراقبت و هم‌پروری بوده باشد.
در برخی از گونه‌ها، نرهای جوان برای بازی، آموزش یا ایجاد پیوند اجتماعی به‌طور موقت از نوزادان مراقبت می‌کنند؛ اما معمولاً این رفتارها کوتاه‌مدت هستند و نوزاد را بعد از چند دقیقه به مادرش بازمی‌گردانند.
۲- مد اجتماعی یا رفتار تقلیدی:
برخی دیگر از کارشناسان معتقدند که سایر نرهای جوان پس از مشاهده رفتار جوکر، از او تقلید کردند؛ البته نه به‌قصد و هدف مراقبت از یک نوزاد میمون، بلکه به‌عنوان یک مد رفتاری.
یعنی آن‌ها نوزاد میمون را مثل یک وسیله تزئینی یا ابزاری برای جلب‌توجه ربوده بودند. دکتر پری دراین‌باره توضیح داد: «رفتار این کپوچین های نر، دقیقاً مثل کودکانی است که حشره‌ای را در شیشه حبس می‌کنند؛ هدف آن‌ها لزوماً آزار حشره نیست و این کار را از روی کنجکاوی یا تقلید انجام می‌دهند.»
۳- رفتاری شبیه به انسان‌ها در نگهداری از حیوان خانگی:
عده دیگری از کارشناسان، رفتار جوکر و دیگر کپوچین های نر را شبیه به نگهداری حیوان خانگی توسط انسان‌ها می‌دانند. شاید این‌گونه باشد که کپوچین‌ها از تماس و تیمار نوزادان لذت ببرند؛ اما این تفسیر، بیشتر انسان‌محورانه است و شواهد تجربی کافی در این رابطه وجود ندارد
۴- استراتژی اجتناب از خشونت (فرضیه رد شده):
در برخی از گونه‌ها ازجمله بابون‌ها، گونه‌های نرها در مواجهه با درگیری، به‌طور استراتژیک خود را به نوزادان یا ماده‌ها نزدیک می‌کنند تا بدین ترتیب از خشونت در امان بمانند.
اما این فرضیه درباره کپوچین‌ها رد شده است؛ چرا که گونه‌های نر حامل نوزاد گاهی خودشان هدف پرخاش و حسادت دیگر نرها قرارگرفته‌اند.
نقش محیط جزیره‌ای در بروز رفتارهای جدید
در جزیره جیکارون شرایط زندگی ویژه و خاص است: نبود شکارچیان طبیعی، استرس کمتر و فراغت بیشتر باعث شده که کپوچین‌ها بخش عمده‌ای از روز را به‌جای بالای درختان، روی زمین بگذرانند و فرصت بیشتری برای تعامل و آزمایش رفتارهای جدید داشته باشند. این گروه خاص به‌علاوه از معدود گروه‌های حیوانی در جهان است که به شکلی منظم از ابزار سنگی استفاده می‌کنند که این رفتاری پیشرفته و نادر در میان پستانداران غیرانسانی به شمار می‌رود.
علاوه بر این، کپوچین‌ها رفتارهای اجتماعی عجیبی دیگری هم دارند: فرو کردن انگشت در بینی یا چشم یکدیگر، گاز گرفتن توده‌های موی یکدیگر، کوبیدن به شکم همدیگر یا حتی قرار دادن دست در دهان همنوعانشان. پژوهشگران بر این باورند که این رفتارها شاید نوعی آزمون برای سنجش استحکام پیوند اجتماعی باشند.
دکتر گلدزبرو در جمع‌بندی صحبت‌هایش گفت: «این رفتارهای عجیب، نوعی بازتاب از رفتارهای خود ماست. ما اغلب فقط به شباهت‌های مثبت حیوانات به انسان‌ها، مثل ابزارسازی یا زبان توجه می‌کنیم؛ ولی آن‌ها هم مثل ما ممکن است رفتارهای فرهنگی بدون هدف مشخص و گاهی آسیب‌زننده داشته باشند. شاید هوش بالا و بیکاری ترکیب خطرناکی باشد.»
منبع: popsci
۵۸۳۲۱
