نگار علی – جدیدترین گزارش سالانه «دیتاک – ۱۴۰۳» تصویری واضح و پر از تناقض از وضعیت اینترنت و حیات دیجیتال در ایران ارائه می‌دهد. از یک سو، جامعه‌ای را می‌بینیم که با ضریب نفوذ ۸۵ درصدی اینترنت و حضور ۸۲ درصدی در شبکه‌های اجتماعی، به شدت آنلاین و فعال است؛ از سوی دیگر، این جامعه در محاصره زیرساختی قرار گرفته که کیفیت آن در حال تضعیف، قیمتش در حال افزایش و رتبه‌اش در جهان در حال سقوط است. این گزارش، روایتی از این شکاف عمیق است.
تصویری از کاربر ایرانی؛ همیشه آنلاین، اغلب با فیلترشکن
آمارها نشان می‌دهند که اینترنت دیگر یک انتخاب نیست، بلکه بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی ایرانیان است. با این حال، نحوه اتصال و استفاده از آن، داستان چالش‌های موجود را بازگو می‌کند:
- جامعه‌ای متصل: با ۸۵.۴٪ نفوذ اینترنت در جمعیت کشور، تقریباً تمام کسانی که امکان اتصال داشته‌اند، آنلاین هستند.
- وابستگی به فیلترشکن: مهم‌ترین شاخص در این گزارش، سهم ۷۱.۳ درصدی مصرف‌کنندگان فیلترشکن از کل جمعیت است. این آمار به تنهایی نشان می‌دهد که بخش عمده‌ای از تجربه اینترنت در ایران، تجربه‌ای فیلتر شده است.
- اشتراک‌های چندگانه: به طور میانگین، هر ۲ ایرانی ۳ اشتراک اینترنت (ثابت و سیار) دارند. این تعدد اشتراک، نشان‌دهنده تلاش کاربران برای یافتن یک اتصال پایدار و باکیفیت در میان گزینه‌های موجود است.
- ظهور جایگزین‌ها: گزارش تخمین می‌زند که بیش از صد هزار ایرانی، معادل ظرفیت کامل ورزشگاه آزادی، از اینترنت ماهواره‌ای استارلینک استفاده می‌کنند. این آمار، گواهی بر جستجوی فعالانه کاربران برای یافتن راهی برای دور زدن محدودیت‌ها و کیفیت پایین اینترنت داخلی است.
معمای کیفیت و قیمت؛ ارزان‌تر اما بی‌کیفیت‌تر
گزارش دیتاک یک پارادوکس جالب را در زمینه قیمت اینترنت آشکار می‌کند. در ظاهر، شهروندان ایرانی برای خرید بسته‌های اینترنت ساعات کمتری نسبت به کشورهای منطقه کار می‌کنند. اما این ارزانی ظاهری، با واقعیتی تلخ همراه است:
- سقوط آزاد زیرساخت: شاخص زیرساخت اینترنت ایران با ۱۴ رتبه تنزل نسبت به سال گذشته، در جایگاه ۷۲ از ۱۲۱ کشور جهان، حتی پایین‌تر از کشوری مانند مغولستان قرار گرفته است.
- قعرنشینی در خاورمیانه: در نمودار کیفیت، ایران در انتهای لیست کشورهای خاورمیانه، پس از اردن، مصر، امارات، پاکستان و ترکیه قرار دارد. در عین حال، در نمودار قیمت (بر اساس دلار آزاد)، اینترنت ایران گران‌تر از کشورهایی مانند کویت و عربستان است. این به معنی دریافت کیفیت پایین در ازای قیمتی نسبتاً بالا است.
این روند نزولی، خطر عقب ماندن جدی زیرساخت کشور از منطقه را به صدا درآورده است.
نبض جامعه در شبکه‌های اجتماعی؛ تجارت در اوج، تعامل در سکوت
با وجود تمام چالش‌های زیرساختی، کاربران ایرانی فضایی بسیار پویا و فعال در شبکه‌های اجتماعی ساخته‌اند.
- حجم تولید محتوای خیره‌کننده: به طور میانگین، با هر تپش قلب، ۷۰ محتوا توسط کاربران ایرانی منتشر می‌شود که نشان از فعالیت بی‌وقفه دارد.
- تجارت، موتور محرک محتوا: برخلاف تصور عمومی، این سرگرمی نیست که حرف اول را می‌زند. دسته‌بندی «تجاری و فروش» با ۴۴.۶٪، بیشترین سهم را در محتوای تولیدی دارد. این آمار نشان می‌دهد که برای بخش بزرگی از جامعه، شبکه‌های اجتماعی یک ابزار حیاتی برای کسب درآمد و اقتصاد است.
- هر پلتفرم برای یک هدف:
- اینستاگرام: ویترین فروش آنلاین، سبک زندگی و سرگرمی.
- تلگرام: مرکز اخبار، اطلاع از نرخ بازار و ارتباطات تجاری.
- توییتر: فضایی برای ابراز نظرات شخصی، سیاسی و اجتماعی.
- لینکدین: پلتفرم توسعه شغلی و شبکه‌سازی حرفه‌ای (با اوج فعالیت در روز سه‌شنبه و ساعت ۱۱ صبح).
چالش‌ها و روندهای نوظهور برای کسب‌وکارها
گزارش دیتاک چند نکته حیاتی را برای فعالان اقتصادی در فضای دیجیتال آشکار می‌کند:
- بحران پاسخگویی: یک یافته تکان‌دهنده، نرخ پاسخگویی کمتر از ۵ درصد در میان برندهای ایرانی است. این یعنی بیش از ۹۵٪ کامنت‌ها و پیام‌های مشتریان بی‌پاسخ می‌ماند که یک نقطه ضعف بزرگ در خدمات مشتری و یک فرصت عالی برای برندهای پاسخگوست.
- هوش مصنوعی، ترند پایدار بعدی: حجم محتوای مرتبط با هوش مصنوعی به سرعت در حال نزدیک شدن به ارزهای دیجیتال است و خود را به عنوان یک ترند پایدار و مهم در فضای محتوایی ایران تثبیت می‌کند.
- استراتژی مهم‌تر از دیجیتال بودن است: موفقیت در شبکه‌های اجتماعی نه به کسب‌وکار آنلاین یا فیزیکی، بلکه به داشتن یک استراتژی محتوای هوشمند و سازگار با حوزه فعالیت بستگی دارد.
گزارش «دیتاک – ۱۴۰۳» داستان جامعه‌ای را روایت می‌کند که با وجود محدودیت‌های شدید زیرساختی، فیلترینگ گسترده و کیفیت پایین، نه تنها حیات دیجیتال خود را حفظ کرده، بلکه آن را به یک ابزار اقتصادی قدرتمند تبدیل کرده است. این مقاومت و خلاقیت دیجیتال در حالی رخ می‌دهد که زیرساخت کشور در خطر انزوای بیشتر قرار دارد. این شکاف عمیق میان پویایی کاربران و عقب‌ماندگی زیرساخت، مهم‌ترین چالش و در عین حال، گویاترین تصویر از وضعیت امروز اینترنت در ایران است.
۲۲۷۲۲۷
