کودکانی از جنس نان‌آوران خانواده/ وقتی شکاف‌های اجتماعی در دل خیابان‌ها نمایان می‌شود
خبرگزاری یولن- خراسان‌جنوبی؛ از خیابان‌ها و کوچه‌های شهر که می‌گذری با همه مشغله‌هایی که در ذهن برای زندگی داری ناگهان با نگاه به کودکانی که مشغول جمع‌آوری نان خشک و پسماندها و یا فروش جوراب و دستمال کاغذی و یا هم سر بردن در سطل‌های زباله هستند، فکرت را به خود مشغول می‌کنند.
براساس ماده ۷۹ قانون جمهوری اسلامی ایران به کار گماردن افراد کمتر از ۱۵ سال تمام ممنوع است؛ اما این روزها با این واقعیت تلخ روبرو می شویم که کودکانی در زیر چتر این شهر مشغول کارند که مزه شیرین کودکی را در هوای سرد و گرم بیرون از خانه‌ها با کارهای یدی بس طولانی‌مدت با مزه تلخ زندگی جایگزین می‌کنند و چاره‌ای جز آن ندارند.
اگر نگاه ساده‌ای به اطرافمان بیندازیم این روزها تعداد کودکان کار روز به روز بیشتر شده و چهره شهر هر روز از این واقعه نابه‌هنجار اجتماعی دلگیرتر و خشن‌تر شده است.
با یکی از همین کودکان که در بازار بیرجند مشغول دست‌فروشی است و با ترازوی خود آدم‌ها را به وزن کردنشان دعوت می‌کند به گفت‌وگو نشستیم.
به نظر ۱۰ سال بیشتر ندارد. نامش علی است و اولین سؤالی که از علی پرسیدم در مورد تبعیت ایرانی بودنش بود که در پاسخ می‌گوید: پدرم افغانی و مادرم ایرانی بوده اما من تاکنون افغانستان را ندیده و در همین شهر متولد شده‌ام.
وی ادامه می‌دهد: پدرم مشکل قلبی دارد و نمی‌تواند برای مدت طولانی بیرون از خانه باشد و من و خواهر و بردارم مجبوریم به مادرم کمک کرده و زندگی خود را تأمین کنیم.
علی با بیان اینکه در حال حاضر مدارس مجازی بوده و برای خانواده ما که حتی درآمد خرجی خود را نداریم درس خواندن سخت است، می‌گوید: بیشتر مواقع کتاب‌هایم را به کنار خیابان آورده و مواقعی که کمی بیکارتر می‌شوم آن‌ها را می‌خوانم.
جویای آرزوهای کودکانه علی شدم که در پاسخ گفت: اولین آرزویم سلامتی پدرم و بعد هم پیدا شدن یک کار خوب و مناسب برای پدرم است تا دیگر ما مجبور به کار نباشیم و بتوانیم به راحتی مثل بچه‌های دیگر تحصیل کنیم.
همچنان که فکر علی و هزاران کودک مثل او فکرم را مشغول خود کرده بود، خواستم سوار اتوبوس شوم که کودکی جلویم قامت راست کرده بود و می‌گفت: خانم جوراب نمیخواین!
نامش فاطمه است و ۱۳ سال سن دارد. حدود سه سال می‌شود به این کار مشغول بوده و کمک خرج خانواده خود است.
این کودک کار بیان می‌کند: ما سه بچه هستیم و فرزند بزرگ خانواده‌مان برادرم است که ۱۵ سال سن دارد. پدرمان را به سبب بیماری سرطان از دست داده و در یکی از محله‌های پایین شهر بیرجند زندگی می‌کنیم .مادرم هم برای تأمین خرج و مخارج زندگی قالی می‌بافد.
فاطمه با بیان اینکه تا کلاس دوم دبستان تحصیل کرده است، اضافه می‌کند: بعد از فوت پدرم دیگر نتوانستیم درس بخوانیم و مجبور شدیم با برادر بزرگم کار کنیم.
دستان ترک افتاده فاطمه را که دیدم از سختی‌های کارش پرسیدم که می‌گوید: سرما زمستان و گرمای تابستان بسیار اذیتم می‌کند اما وقتی مشکلات مادرم را می‌بینم تمام این سختی‌ها را از یاد می‌برم.
انجام حمایت‌های بهینه از کودکان کار و خانواده
«علی عرب‌نژاد» مدیرکل بهزیستی خراسان‌جنوبی در رابطه با ساماندهی کودکان کار در گفت‌وگو با خبرنگار یولن، اظهار می‌کند: اقدامات بهزیستی نسبت به ساماندهی کودکان کار شامل ارائه خدمات مددکاری اجتماعی، خدمات مشاوره و روانشناسی، برگزاری کارگاه‌های آموزشی مهارت‌های زندگی، پیشگیری از ایدز، خودمراقبتی، اوقات فراغت، حرفه‌آموزی و ایجاد اشتغال جهت کودک و خانواده، خدمات بهداشتی و درمانی، هزینه‌های ضروری زندگی است.
وی هزینه مسکن و یا اجاره‌بها، ایاب و ذهاب کودک، خدمات تحصیلی و پیگیری امور تحصیلی کودک در مدرسه، پرداخت کمک هزینه‌های سرمایه کار و یا اجاره‌بهای محل کار، لوازم ضروری زندگی، تهیه جهیزیه، درمان، اجرای برنامه‌های تفریحی و اردوهای گروهی، انجام آزمایشات و معاینات غربالگری را از دیگر اقدامات برشمرد.
وی با اشاره به راه‌اندازی مرکز حمایتی-آموزشی کودک و خانواده مهر آفتاب از آذرماه سال ۱۳۹۵، یان می‌کند: اقدامات و تلاش‌های فراوانی جهت ارائه خدمات و حمایت‌های بهینه از کودکان کار و خانواده‌های آنان صورت گرفته است.
مدیرکل بهزیستی خراسان‌جنوبی تصریح می‌کند: با توجه به زمان‌بر بودن پروسه توانمندسازی و اعتبارات تخصیص یافته به فعالیت ساماندهی کودکان کار در سال ۹۹ تعداد ۸ کودک کمک هزینه لوازم ضروری زندگی، ۵ کودک کمک هزینه حرفه‌آموزی، یک کودک کمک هزینه ودیعه مسکن، ۵ کودک کمک هزینه درمان، ۴کودک کمک هزینه سرمایه کار، ۲ کودک کمک هزینه تحصیل و ۱۷ کودک کمک هزینه معیشتی را دریافت کرده‌اند.
توقف رشد پدیده کودکان کار و خیابان میسر نیست
عرب‌نژاد ادامه می‌دهد: حمایت‌های مرکز در راستای توانمندسازی کودک کار و خانواده به منظور کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی از قبیل پرداخت کمک هزینه تحصیل، حرفه‌آموزی، اشتغال، سرمایه کار، ودیعه مسکن، درمان، هزینه‌های ضروری زندگی، برگزاری کارگاه‌های آموزشی و غیره یکی از این اقدامات بوده است.
وی اضافه می‌کند: همچنین گشت‌زنی و حضور تیم تخصصی مرکز در محلات آسیب‌خیز و محل تجمع کودکان کار، شناسایی کودکان و برقراری ارتباط با آنان جهت راهنمایی آنان به مرکز، رایزنی و برگزاری جلسات متعدد با سازمان‌ها، نهادها و دستگاه‌های همکار در امر ساماندهی کودکان کار به منظور هم‌افزایی توان دستگاه‌ها و انسجام و یکپارچگی اقدامات مشترک در امر ساماندهی کودکان کار و پرهیز از عملکرد جزیره‌ای و تدوین پیش‌نویس سند آسیب کودکان کار با هدف کنترل و کاهش آسیب‌های ناشی از حضور کودکان در خیابان و ارسال به استانداری در سال ۹۹ از دیگر اقدامات بهزیستی در این راستا بوده است.
وی خاطرنشان می‌کند: با اقدامات و فعالیت‌های صورت گرفته در حال حاضر تعداد کودکان و ساعات حضور آن‌ها در خیابان کاهش نسبی داشته و با توجه به وجود آسیب‌های اجتماعی از قبیل اعتیاد، همجواری با کشور افغانستان، تورم اقتصادی، بیکاری، فقر اقتصادی سرپرستان خانوار و غیره امکان توقف رشد پدیده کودکان کار و خیابان میسر نیست.
شهرداری مکلف به جمع‌آوری و ساماندهی کودکان کار
«عباسعلی بهاری» مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری خراسان‌جنوبی در گف‌وگو با یولن، اظهار می‌کند: مبحث کودکان کار، متکدیان و زباله‌گردان از پدیده‌های آسیب‌های اجتماعی بوده هر چند پدیده زباله‌گردی از آسیب‌های اجتماعی نوظهور بوده اما پدیده کودکان کار و خیابانی و همچنین متکدیان سال‌های طولانی است که گریبانگیر جوامع بشری از جمله ایران است.
وی با اشاره به اینکه کودکان کار بیشتر در مرکز استان ورود و حضور دارند که با تعطیلی مدارس این وضعیت افزایش می‌یابد هر چند در طول سال نیز این کودکان فعالیت دارند، تصریح می‌کند: متأسفانه این کودکان در فصل سرما دچار آسیب‌هایی می‌شوند و با توجه به اینکه کودک بوده آسیب‌پذیریشان بیشتر است.
مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری خراسان‌جنوبی ادامه می‌دهد: در این مواقع شهرداری مکلف به جمع‌آوری این کودکان و ساماندهی آن‌ها در مرکز ساماندهی آسیب‌های اجتماعی است.
ایجاد مرکز ساماندهی آسیب‌های اجتماعی
بهاری به مرکز ساماندهی آسیب‌های اجتماعی واقع در پارک آزادی بیرجند اشاره و یادآور می‌شود: در حال حاضر این مرکز که توسط شهرداری بیرجند مدیریت می‌شود با ظرفیت ۶۰ نفر ایجاد و در طول روز گرم خانه بوده و یک وعده غذای گرم در اختیار مددجویان این مرکز قرار می‌گیرد.
وی می‌افزاید: در این مرکز بخشی از کودکان کار و متکدیانی که حرفه‌ای بوده به بهزیستی برای تعیین تکلیف شدن معرفی و بعد از آن با بررسی و شناسایی این افراد بنا به شرایط یا به قوه قضاییه معرفی و یا به دامان خانواده های خود بر می‌گردند و از آن‌ها تعهد برای اینکه به طور مجدد به خیابان‌ها نیایند گرفته می‌شود.
مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری خراسان‌جنوبی فضای مرکز ساماندهی آسیب‌های اجتماعی بیرجند را فضایی خوب ارزیابی می‌کند و می‌گوید: سال گذشته دفتر اجتماعی و فرهنگی استانداری اعتباری بالغ بر ۶۰۰ میلیون تومان برای تأمین و تجهیز این مرکز مصوب و شهرداری نیز مبلغی بالغ بر یک میلیارد تومان در این خصوص اعتبار هزینه کرد.
استعلام به فرمانداری‌ها برای معرفی متکدیان و کودکان کار
بهاری با بیان اینکه در این مرکز مشخصات کودکان کار و متکدیانی که ارجاع داده می‌شوند ثبت و ضبط و یک وعده غذای گرم در اختیارشان قرار می‌گیرد، تصریح می‌کرد: با توجه به اینکه امسال فضای این مرکز گسترده تر بوده امکان ارائه خدمات بهتر است.
وی ادامه می‌دهد: با توجه به نزدیکی فصل سرما، جلسه‌ای در این خصوص برگزار تا قبل از اینکه با وجود این فصل کودکان کار و متکدی دچار آسیب جسمی و روحی شوند برنامه‌ریزی صورت گیرد که در همین راستا به تمام فرمانداری‌های استان برای مشخص کردن این افراد استعلام شده که چند شهرستان اعلام کردند که افراد متکدی در این شهرستان‌ها وجود دارند.
مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری خراسان‌جنوبی اضافه می‌کند: متکدیانی که شناسایی شده باید مشخص شوند که اهل کدام منطقه بوده تا آن‌ها را برگردانیم به شهرستان‌های خودشان که فرمانداری‌ها و شهرداری‌های آن شهرستان‌ها مکلف‌اند که آن‌ها را حمایت و ساماندهی کنند و اگر نیاز به تعهد یا اقدام قضایی باشد صورت گیرد.
آسیب‌های اجتماعی قابل رصد و کنترل است
بهاری با بیان اینکه مرکز متکدیان و کودکان کار را تنها می‌توانیم در شهرهای بالای ۲۰۰ هزار نفر جمعیت داشته باشیم که با توجه به این امر تنها مرکز استان مشمول این موضوع است، بیان می‌کند: خوشبختانه این پدیده‌های حوزه آسیب‌های اجتماعی در استان کم بوده و به خوبی در استان قابل رصد و کنترل است.
وی یادآور شد: ابلاغیه به شهرداری‌ها از سوی دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری داده شده تا این افراد را شناسایی، حمایت و اگر بی‌خانمان و بی‌سر پناه هستند به مرکز استان فرستاده تا در مرکز ساماندهی آسیب‌های اجتماعی بیرجند ساماندهی شوند.
مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری خراسان‌جنوبی اضافه می‌کند: مجموعه‌ای از آسیب‌های اجتماعی بر خانواده‌ای عارض شده که اعضای خانواده را مجبور به تکدی‌گری و به سمت سایر آسیب‌های اجتماعی می‌کشاند.
۹۰ درصد کودکان کار و متکدیان تحت پوشش نهادهای حمایتی
بهاری با اشاره به اینکه در کمک‌های مؤمنانه که طبق فرمایش رهبر معظم انقلاب اسلامی از سال گذشته به حد دنبال می‌شود همه دستگاه‌ها، مؤسسات و خیریه‌ها و مراکز نیکوکاری وابسته به کمیته امداد پای کار آمده‌اند، می‌گوید: کمک‌ها مقطعی بوده و مستمر نیست و اگر این کمک‌ها به صورت مستمر باشد و یا به گونه‌ای باشد که به طور کامل این افراد را بی‌نیاز نماید خودش عامل انگیزشی و مشوقی برای افزایش و گرایش افراد برای حضور در خیابان‌ها می‌شود.
وی با بیان اینکه به کسانی که توان کاری نداشته، یا مهارت خاصی دارند و یا مشکل آنی دارند سریع شناسایی و به آن‌ها کمک می‌شود، یادآور می‌شود: همچنین کسانی که سرپرست خانواده آن‌ها نمی‌تواند به سبب بیماری و یا هر مشکل دیگر کار کند مورد حمایت قرار می‌گیرند که ۹۰ درصد آن‌ها تحت پوشش نهادهای حمایتی هستند و یا از نهادهای خیریه کمک می‌گیرند.
مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری خراسان‌جنوبی با اشاره به اینکه در بحث تحصیل کودکان کار مشکلی وجود ندارد و در این مورد به طور کامل تحت حمایت قرار می‌گیرند، بیان می‌کند: اگر مشکلی در زمینه ثبت‌نام این دانش‌آموزان در مدارس دولتی وجود داشته باشد این مشکل پیگیری می‌شود.
مردم کمک ها خود را به مؤسسات بدهند
بهاری از مردم خواست نگاه نرمی به کودکان کار نداشته باشند و اگر بخواهند کمکی بنمایند از طریق نهادهای حمایتی، مؤسسات خیریه مردم‌نهاد و مراکز خیریه و نیکوکاری اقدام کنند تا این کمک‌ها به صورت هوشمندانه در جهت ساماندهی این افراد هزینه شود.
وی در پایان خاطرنشان می‌کند: در حال حاضر بالغ بر ۸۰۰ مرکز نیکوکاری، خیریه و مؤسسات مردم‌نهاد در سطح استان فعالیت دارند که مردم می‌توانند کمک‌های خود در هر خصوص به این مراکز سپرده تا برنامه‌ریزی صحیحی در این مورد انجام گیرد.
در پایان باید گفت هر چند اقدامات مسئولان ذیربط در این حوزه قابل تحسین بوده اما کافی نیست و باید تلاش جدی‌تری در این حوزه صورت گیرد تا اگر امکان حذف این پدیده‌ها نبوده، روزی را شاهد باشیم که این پدیده‌ها به حداقل ممکن رسیده باشد.
گزارش از سمیه محمدی
انتهای پیام/۶۹۰۲۷/ح/ی
