سرگذشت عمارت عالی‌قاپوی تبریز
به گزارش یولن از تبریز، عالی‌قاپوی تبریز یا شمس‌العماره ساختمانی چهار طبقه، دارای عمارت کلاه‌فرنگی بوده که در بخش مرکزی شهر تبریز قرار داشت.
کلاه‌فرنگی
پیش از ادامه سخن به تعریف اصطلاح «کلاه‌فرنگی» می‌پردازیم. عمارت کلاه‌فرنگی نوع خاصی از معماری است که در اشکال مختلفی ساخته شود. اغلب ساختمان سبک و گاه تزئینی است که در میان باغ یا پارک به‌عنوان تفریحگاه‌هایی برای کارهای تفریحی یا سرپناه ساخته می‌شود. بنا با گنبدی شبه مخروط و یا اتاقکی مسقف برای فروش روزنامه و اغذیه نیز هست.
سرگذشت عمارت عالی‌قاپوی تبریز
عمارت عالی‌قاپو در عهد قاجار و توسط نجف قلی خان، پسر مرتضی‌قلی خان دنبلی ساخته و به آن عالی‌قاپو گفته شد.
سپس هنگام ولیعهدی ناصرالدین میرزا به تقلید از کاخ شمس‌العماره تهران نام شمس‌العماره گرفت.
درزمان مظفرالدین شاه تعمیرات کلی و اساسی در آن به عمل آمد و در پشت آن یعنی قسمت شمال باغ عالی‌قاپو، عمارت حرمخانه احداث شد. کوی حرمخانه از معروف‌ترین و قدیمی‌ترین کوی و برزن‌های تبریز است که درب خروجی عمارت عالی‌قاپوی تبریز یا شمس‌العماره برای حرم شاهی از سمت شمالی آن، درب تاریخی باغمیشه، مغازه‌های مجیدالملک و عمرمغازالاری در آن وجود داشت و امروزه دنباله‌ی بازار کفاشان در جهت شرقی از کوی حرمخانه آغاز می‌شود.
کوی حرمخانه
کوی حرمخانه از روزگاران قدیم، محله اعیان و ارباب‌نشین تبریز بوده و است و علما، بزرگان، بازرگانان و زعمای قوم در این محله ساکن بودند.
عالی‌قاپو تبریز سه درب بزرگ ورودی داشت. درب اول برای ورود ولیعهدهای قاجار و کارکنان دولتی، درب دوم از سمت شرقی برای ورود عموم مردم به‌خصوص در ایام ماه محرم و برگزاری مراسم عزاداری در حضور ولیعهد و درب سوم درب حرمخانه بود که حرم شاهی و افراد خاندان ولیعهد از این درب رفت‌وآمد داشتند. روزگاری نه‌چندان دور و نزدیک به صدسال پیش، کوی حرمخانه بهترین و جالب‌ترین مکان برای گردش و گذراندن اوقات فراغت مردم تبریز بود و پاتوق عده‌ای از روشنفکران شهر محسوب می‌شد.
پس از انقراض سلسله قاجار مجموعه عالی‌قاپوی تبریز مقر والی و استاندار آذربایجان شد.
روند تخریب عمارت عالی‌قاپو
در سال ۱۳۱۲ شمسی هنگام استانداری ادیب‌السلطنه سمیعی، در این کاخ آتش افتاد و قبه و قسمت فوقانی آن‌که شاهکاری از هنر معماری دوره زندیه و قاجاریه محسوب می‌شد از بین رفت. گفته می‌شود که حتی به ادیب‌السلطنه تهمت می‌زدند که خود به خاطر کینه‌توزی نسبت به حکومت قاجار عمداً این کار را کرده است.
فردای آن روز ترانه و تصنیف حزن‌انگیزی به این مضمون ساختند:
الینده لاله گئتمه خیاله/ اوت توتوب یانوب شمس‌العماره.
این تصنیف سال‌ها بر سر زبان عوام بود و به ادیب‌السلطنه استاندار تهمت می‌زدند که خود عملا این کار را کرده است.
در این حادثه کتابخانه‌ی غنی، ارزشمند و بی‌بدیل آن نیز به تلی از خاکستر تبدیل شد. یک سال بعد سیلی عظیم قسمتی از باقیمانده عمارت مزبور را خراب کرد. این کاخ خسارت فراوان دید و بخشی از طاق‌های آن فروریخت.
سرانجام باقیمانده عمارت و اتاق‌های آینه‌کاری شده و نقاشی شده‌ی عالی‌قاپوی تبریز در سال ۱۳۲۶ هنگام استانداری علی منصور به‌کلی تخریب و در جای آن ساختمان جدید استانداری بنا شد که در سال ۱۳۳۳ شمسی عملیات ساختمانی آن پایان یافت. در این ایام تمام درختان بلند و کهن‌سال و بی‌نظیر عالی‌قاپو نیز در هنگام تجدید بنا قطع شد.
علی منصور نیز مانند ادیب‌السلطنه سمیعی به اتهام انهدام یک بنای زیبای تاریخی سرزنش شد. عده‌ای از محققان عقیده دارند که عالی‌قاپو اصفهان را از روی نقشه عمارت عالی‌قاپوی تبریز ساخته‌اند؛ زیرا این عمارت قبلاً در زمان شاه‌عباس اول نیز وجود داشت.
بعدها در بخش غربی عالی‌قاپو یا استانداری امروزی، ساختمان شعبه مرکزی بانک ملی ایران احداث شد. در سال ۱۳۴۸ نیز عمارت حرمخانه در شمال شرقی استانداری تخریب و عمارت امروزی فرمانداری بنا شد.
کاخ استانداری آذربایجان شرقی
عمارت فعلی استانداری در میدان شهدا به دلیل گذشت افزون بر هشت دهه از ساخت آن امروزه به یکی از نمادهای کهن شهر تبریز تبدیل‌شده است. دقیقاً بر روی کاخ عالی‌قاپوی تبریز بناشده است.
زمانی که از درب اصلی این بنا وارد می‌شویم حیاطی بزرگ و فضای سبز بسیار دل‌انگیزی می‌بینیم. پس‌ازآن در عمارت موزه هدایا را می‌بینیم؛ موزه‌ای دربرگیرنده هدایایی که از سوی سفرا و وزرای کشورهای مختلف به استانداران مختلف این خطه اهدا شده است. این بخش در زمان استانداری استاندار بیگی به این موزه تغییر کاربری داده شد.
دیوارهای این عمارت تاریخی، رازهای سربه‌مهر زیادی دارد؛ زیرا شاهد وقوع اتفاقات گوناگونی در خطه آذربایجان به‌ویژه از سوم شهریور ۱۳۲۰ شمسی به این‌سو بوده است.
عمارت استانداری آذربایجان شرقی اتاق‌های متعددی دارد که دو سالن بزرگ آن به دلیل میزبانی از هیئت‌های داخلی و خارجی برای دیدار با نفر اول حوزه تصمیم‌سازی استان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. از نکات جالب‌توجه درباره تاریخچه این ساختمان تاریخی می‌توان به میز استاندار اشاره کرد که چهره‌های متعددی در طول این سال‌ها به خود دیده است.
انتهای پیام/60001
