موعظه رئیسی جایگزین دیپلماسی فعال در سازمان ملل / جای خالی ابتکار عمل ایران

رسول سلیمی: سخنرانی روسای جمهور در نشست سالیانه اعضای سازمان ملل متحد، از مهمترین رویدادهای سیاسی است که در آن روسای جمهور هر کشور به طرح سیاست های کلی کشور و ملت خود برای سایر روسای کشورها، اعلام موضع درباره برخی موضوعات با بعد جهانی و ارائه راهکارهای پیشنهادی برای حل مسائل جهانی می پردازند. به عبارت دیگر، این رویداد سیاسی، مکان و زمانی برای طرح مهمترین مسائل ملت ها و جلب مشارکت جهانی برای حل آن است.

• رئیسی در سازمان ملل: آمریکا به بحران تصمیم گیری درباره برجام و تحریم ها پایان دهد /مسیر تقابل را انتخاب کنید، بازنده‌ خواهید شد

اگرچه در سالیان دورتر، حضور برخی روسای جمهور همچون معمر قذافی، محل حاشیه های منحصر به فرد بود اما فضای غالب نشست بعد از فروپاشی دیکتاتورها، کشورها را در معرض تعامل و گفتگو برای حل مسائل مهم قرار می دهد. این در حالی است که حضور روسای جمهور ایران در سالهای گذشته نیز، مسئله ای مهم برای رسانه ها بوده و دیدگاه های روسای جمهور ایران به سرخط خبری این رسانه ها تبدیل می شده است.

چالش های ایران بعد از اولین حضور احمدی نژاد در سازمان ملل

در همین راستا، اولین سفر محمود احمدی نژاد به نیویورک برای شرکت در شصتمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل در حالی صورت گرفت که کمتر از دو ماه از تکیه زدن رسمی وی به ریاست نهمین دولت جمهوری اسلامی زمان می‌گذشت. احمدی نژاد در آن سخنرانی گفته بود در صورت ارجاع پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت سازمان ملل آماده پاسخگویی به هرگونه تهدید احتمالی غرب حتی استفاده از اهرم بهای نفت خواهد بود. این موضع احمدی نژاد با واکنش فیلیپ دوست بلازی وزیر امور خارجه فرانسه مواجه شد تا از پیشنهاد ایران ابراز ناخرسندی کرده و بگوید که «آنچه که امروز من شنیدم مرا وادار به گفتن این سخن می‌کند که ارجاع پرونده هسته‌ای ایران از آژانس بین المللی انرژی اتمی به شورای امنیت سازمان ملل متحد همچنان در دستور کار قرار دارد.»

تلاش خاتمی و روحانی برای حل مسائل ایران

اما بعد از روی کارآمدن سیدمحمدخاتمی در خرداد۷۶، او با طرح نظریه گفتگوی تمدن ها در سازمان ملل، فضای گفتمانی که قبل از آن، ساموئل هانتینگتون با طرح نظریه برخورد تمدن ها، تحت تاثیر قرار داده بود، متحول کرد. نظریه برخورد تمدن‌ها از هانتینگتون در سال ۱۹۹۲ در یک سخنرانی مطرح و بعد هم در مقاله‌ای در سال ۱۹۹۳ منتشر شد. این مقاله بسیار مطرح شد و توسط مقاله‌های بعد از او، مورد استناد بسیار قرار گرفت.

عبارت گفتگوی تمدن‌ها بعد از اینکه در سپتامبر ۱۹۹۸ سازمان ملل متحد در بیانیه‌ای سال ۲۰۰۱ را «سال گفتگوی تمدن‌ها» نام نهاد مشهور شد. پس از آن در بهمن ۱۳۷۷ دولت ایران مرکز بین‌المللی گفتگوی تمدن‌ها را برای هماهنگی فعالیت‌های مربوط به گفتگوی تمدن‌ها تأسیس کرد. نهادی که بعد از روی کارآمدن دولت نهم عملا تعطیل شد.

این در حالی بود که سخنرانی های حسن روحانی در سازمان ملل هم مورد توجه روسای جمهور کشورها قرار گرفت. روحانی در سال اول حضورش در سازمان ملل تلاش کرد با انجام گفتگوهای فشرده با روسای جمهور کشورهای اروپایی، زمینه لازم برای تنش زدایی از روابط خارجی را فراهم کند تا آنجا که پس از این حضور پررنگ، دعوت از روحانی به کشورهای اروپایی و آسیایی آغاز شد.

روحانی در سال ۱۳۹۲، تلاش کرده بود چارچوبی برای حل منازعات ایران ارائه کند. او در متن سخنرانی خود تاکید کرد «در صورت عزم سیاسی رهبران آمریکا و خودداری از دنبال کردن منافع گروه‌های فشار جنگ طلب، می‌توان به چارچوبی برای مدیریت اختلافات رسید. در این چارچوب، موضع برابر، احترام متقابل و اصول مسلم شناخته شده بین‌المللی باید مبنا باشد؛ البته در این زمینه انتظار ما از واشنگتن شنیدن صدای واحد است.»

دو سال آرمان گرایی رئیسی در سازمان ملل

اما «عدالت» و «عقلانیت» از جمله پر تکرارترین کلمات استفاده شده در اولین سخنرانی مجازی رئیسی در هفتاد و ششمین مجمع عمومی سازمان ملل در سال۱۴۰۰ بود. رئیس جمهور در پایان این سخنرانی ویدئویی، گفته بود «جمهوری اسلامی ایران آماده است که برای ایجاد جهانی بهتر نقش‌آفرینی کند؛ جهانی مملو از عقلانیت، عدالت، آزادی، اخلاق و معنویت.»

اما سال۱۴۰۱، رئیس دولت سیزدهم در دومین سخنرانی نشست سازمان ملل با اشاره به اینکه «گره توافق هسته‌ای باید از همان جایی باز شود که گره خورده است»، با تأکید بر ناتوانی تحریم‌ها در بازداشتن ایران پیشرفته و مستقل و اذعان رسمی دولت آمریکا به شکست مفتضحانه فشار حداکثری علیه ایران، به مسئله عهدشکنی آمریکا در موضوع توافق هسته‌ای اشاره کرد.

حمایت از مردم فلسطین و اشاره به جنایت رئیس‌جمهور سابق آمریکا در ترور شهید سلیمانی و معرفی ایشان به عنوان فرمانده مبارزه با تروریسم، احساس مسئولیت مشترک جهانی در مقابل ظلم و بی عدالتی، احترام به خواست و اراده ملت‌ها و عدم مداخله در مسیر مستقل رشد آنها، نفی استانداردهای دوگانه، مخالفت با جنگ و خشونت، استقلال و عادلانه عمل کردن نهادهای بین المللی و مهمتر از همه نقش‌آفرینی انسان‌های صالح و عادل در شکل‌دهی به این نظم جدید، از مهمترین محورهای مورد تاکید رئیسی در سال۱۴۰۲ بود.

سومین حضور رئیسی در سازمان ملل: توصیه به تحکیم نهاد خانواده

اعلام خبر حضور رئیس جمهور در جلسه روز گذشته سازمان ملل، انتظار افکارعمومی برای بیان ایده ای متحول کننده از سوی نماینده ایران را برجسته کرد. رئیسی رئیسی در سخنرانی خود، هرچند، مواضعی انتقادی درباره تداوم تحریم ها بیان کرد اما این مواضع، تکرار مواضع پیشین وی بود و نکته و موضعی تازه یا راهکاری کارساز برای خروج بن بست از برجام یا کاهش و مهار تحریم ها در برنداشت . علاوه براین، محور سخنان او علیه تحریم ها به عنوان اصلی ترین چالش دیپلماسی ایران، میان محورهای پرشمار دیگر سخنرانی اش، قرار گرفت و چندان به چشم نیامد .

توصیف مستکبران از نگاه قرآن و انتقاد از قرآن سوزی را، به نخستین محور سخنرانی خود، اختصاص داد. رئیس دولت از دبیر سازمان ملل خواست سازوکاری را برای تضمین احترام به ادیان الهی طراحی کند.

رئیسی سپس با تاکید بر اینکه معنای خانواده قرار گرفتن زن و مرد کنار یکدیگر است، گفت حفاظت از خانواده باید به دستور کار مشترک جهانی تبدیل شود. او در ادامه از شکست پروژه امریکایی کردن جهان گفت و ادامه داد که ایران نقش تعیین‌کننده‌ای در ناکامی نظام سلطه داشته است. رئیس جمهور در تبیین سیاست خارجی گفت ایران مصمم است که نباید اجازه داد شرق و غرب جدیدی شکل بگیرد. رئیسی اولویت منطقه خاورمیانه از نگاه ایران را «وحدت اسلامی و توسعه جمعی» ارزیابی کرد و تصویر ارائه شده از ایران متاثر از حوادث سال۱۴۰۱ را محصول سرکوب اطلاعات معتبر دانست.

رئیس دولت سیزدهم سپس خواستار تشکیل دولت فلسطین به پایتختی بیت المقدس شد و از سازمان ملل خواست به وضعیت آوارگان افغانستانی مقیم ایران رسیدگی کند. رئیس جمهور با استقبال از هر ابتکاری برای پایان جنگ اوکراین، اعلام کرد سلاح هسته‌ای هیچ جایگاهی در دکترین دفاعی جمهوری اسلامی ایران ندارد. رئیسی در پایان با تاکید بر زنده بودن منجی که پیامبران الهی وعده دادند، سخنرانی را با این جمله به پایان برد «جهان در انتظار روزی است که حرمان به فرجام رسد.»

تریبون سازمان ملل محلی برای ابتکار دولت ها برای حل مسائل جهانی

سومین سخنرانی ابراهیم رئیسی در سازمان ملل با انتقادهایی بر سر تنظیم محتوای متن سخنرانی رئیس جمهور همراه بود. کارشناسان سیاسی معتقدند تریبون سازمان ملل، موقعیتی برای بیان ایده هر کشور در جهت جلب همکاری جهان برای مسائل ملت ها است. آنها برای نمونه به سخنرانی سید محمدخاتمی اشاره می کنند که با طرح مسئله ای که آن روزها، غالب کشورهای جهان درگیر آن بودند، ایده گفتگوی تمدن ها را مطرح کرد و یا حسن روحانی با طرح ایده تنش زدایی از روابط خارجی، کلیات چارچوبی را برای حل مسئله هسته ای ایران که یک مسئله داخلی با ابعاد بین المللی است، مطرح کرد.

این در حالی است که ناظران سیاسی می گویند طرح مباحث انتزاعی و آرمانی از تریبون سازمان ملل بدون در نظر گرفتن مقتضیات کشورها و روابط قدرت در جامعه ملل، صرفا بیان دیدگاه هایی است که نمی تواند کمک چندانی به ملت ها داشته باشد. چه آنکه طرح ایده ها بدون پیشنهاد سازوکار اجرایی آن یا بیان الگوی موفق آن در کشور گوینده ایده، پارادوکس بزرگی از واقعیت و آرزو را پدید می آورد.

در چنین شرایطی، به اعتقاد کارشناسان روابط بین الملل، رئیس جمهور ایران می توانست سخنرانی مطلوب تری، با نگاه به مسائل ایران، که علت آن مسائل در رابطه ایران با کشورها نهفته است را طرح نماید. ابتکارعمل هایی به ویژه برای رفع تحریم های اقتصادی، که فضای طرح و بیان آن تریبون سازمان ملل بود.

۲۷۲۱۳