چشم‌انداز جنگ اوکراین در سال ۲۰۲۴/ دو رویکردی که پوتین در پیش می‌گیرد

رسول سلیمی: سال ۲۰۲۳ برای روسیه با چالش‌های بزرگی همراه بود اما در نهایت سیاست منطقه ای و بین‌المللی برای ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه در پایان سال مساعد به نظر می‌رسید. سال ۲۰۲۳ پرتلاطم‌ترین و پراضطراب‌ترین زمان در ده سال گذشته برای روسیه چه در داخل و چه در خارج بود. شورش نظامی گروه «واگنر» با حمایت ژنرال‌های برجسته که با منطقه وسیعی از پذیرش مردمی در اواسط سال همراه بود و آن را وارد تونلی از هرج و مرج داخلی شد. اما کرملین در یک نبرد سرنوشت ساز داخلی پیروز شد و موفق شد مخالفان خود را با یک ضربه مهلک از بین ببرد.

شرایط معیشتی لرزش‌های بزرگی را تجربه کرد. در ابتدای سال به نظر می‌رسید که اقتصاد روسیه زیر بار ۱۱ بسته تحریمی همه‌جانبه دچار متزلزل شده است. بااین‌حال، با آمدن پاییز، شاخص‌ها از رکود به سمت بهبود در تعدادی از بخش‌ها حرکت کرد. به نظر می‌رسید که روسیه شروع به کنارآمدن با انزوای اقتصادی از غرب کرده و شرایط را برای رویارویی با پیامدهای سخت تحریم، بهبود بخشیده و به سمت رکورد حرکت کرده است.

اگرچه سال گذشته در جبهه‌های نبرد در کشور همسایه نیز روسیه به پیروزی‌های نظامی رسید. کرملین نیز به نوبه خود اولویت‌هایش را تغییر داد و پس از موفقیت در باخموت، دیگر توجهی به پیشرفت گسترده در سایر جبهه‌ها نکرد. بااین‌حال، مسکو مواضع استان‌هایی که پس از استقلال از اوکراین ایجاد کرده بود را تقویت کرد و همه تلاش‌ها برای پیشروی در چارچوب ضد حمله اوکراین – غرب را ناکام گذاشت. ازاین‌رو در سیاست بین‌الملل؛ با تشدید شکاف در اردوگاه غرب در مورد موضوع کمک نظامی به کی یف و امکان‌پذیری فشار اقتصادی بر مسکو، بادها مطابق میل پوتین وزیدند. جنگ غزه نیز در پاییز دستاوردهای جدیدی را برای پوتین به همراه داشت. نفوذ ضعیف اتحادهای منطقه‌ای تحت حمایت کرملین مانند بریکس، شانگهای و کشورهای مشترک‌المنافع بر رویدادهای جهانی مانع از توسعه سیاست‌های مبتنی بر انباشت منافع برای مسکو و متحدانش نشد. ازاین‌رو به گفته کرملین و جریان گسترده‌ای در داخل روسیه، به نظر می‌رسد که مسکو در حال آماده‌شدن برای رسیدن به نتایج مؤثر از جنگ اوکراین با فرارسیدن سال جدید است.

استراتژی حفظ مواضع نظامی در اوکراین

یکی از برجسته‌ترین جهت‌گیری‌های سیاست‌های پوتین در سال ۲۰۲۴، حفظ رکود نقشه‌های درگیری نظامی در اوکراین است. کارشناسان برجسته انتظار ندارند کرملین دست‌کم در نیمه اول سال یک حمله گسترده انجام دهد. در این زمینه؛ چندین رویکرد پوتین را می‌توان در مورد نبرد او در اوکراین مشاهده کرد.

رویکرد اول: نیروهای روسی موفق شدند نبرد را در تمام خط مقدم متوقف کنند و از پیشرفت‌های بزرگ جلوگیری کنند. ازاین‌رو در آینده موفقیت اوکراین با پیشروی چندصدمتری یا عقب‌نشینی به میزان مشابه سنجیده می‌شود. کارشناسان نظامی می‌گویند که مسکو ممکن است بدون انجام یک حمله بزرگ که کرملین به آن نیازی ندارد، محاصره آودیوکا (دونتسک) را برای ارتقای «محبوبیت» پوتین در روسیه در مرحله بعدی قرار دهد. اگرچه خطرات آن نیز بسیار زیاد است و اگر خسارات زیادی به سربازان روسی وارد کند ممکن است تأثیر منفی داشته باشد و از محبوبیت پوتین بکاهد.

رویکرد دوم: این است که مسکو اکنون در یک موقعیت برنده نسبی در «جنگ فرسایشی» قرار دارد، بنابراین رویکردهای آن بر تلاش برای گسترش شکاف در صفوف جبهه غرب متمرکز است و برای درماندگی بیشتر اروپا آماده می‌شود. مسکو انتظار دارد که سایر کشورهای اروپایی نیز از اسلواکی، مجارستان و هلند الگوبرداری کنند و لحن تنش‌آفرین خود را کاهش دهند تا کانال‌های گفت‌وگو با آنها باز شود.

در همین زمینه، داده‌های مسکو از اتمام تسلیحات و مهمات از انبارهای غرب حکایت دارد که به این معنی است که هزینه تدارکات اوکراین در مرحله بعدی بیشتر خواهد بود. این امر در تمایل برخی کشورهای غربی برای حمایت از ایجاد صنایع دفاعی مشترک با کی یف به‌عنوان جایگزینی برای تجهیزات نظامی تسلیحات و فناوری‌های ساخت کشورهای ناتو منعکس می‌شود تا در موقعیت احتمالی که امریکا دست از حمایت اروپا بردارد، آنها بتوانند مستقلاً از اوکراین حمایت کنند.

تقویت جبهه چین-ایران-روسیه

اگرچه اتحادهای منطقه‌ای روسیه در سال گذشته در نشان‌دادن یک انسجامی مستحکم در برابر غرب موفق نبود، اما مسکو در دستیابی به چندین پیشرفت برای دورزدن تحریم‌ها به موفقیت رسید. از جمله گسترش خطوط تجارت جایگزین در مواجهه با محاصره غرب و افزایش نرخ مبادله به ارزهای ملی در چارچوب «شانگهای» و «بریکس» و به‌صورت دوجانبه نیز با متحدان «استراتژیک» مانند چین، حدود نیمی از حجم تجارت خارجی خود را اختصاص داد. این فرایند در سال جدید به‌شدت ادامه خواهد داشت و مسکو به دنبال تقویت مسیرهای جایگزین عرضه به‌ویژه «کریدور شمال – جنوب» با همکاری چین، ایران و کشورهای قفقاز جنوبی و بهبود شرایط تجارت با متحدانش خواهد بود.

ایران، متحد استراتژیک روسیه

از جمله جهت‌گیری‌های اصلی سیاست روسیه در سال جدید، ادامه تقویت روابط با ایران به‌عنوان برجسته‌ترین شریک منطقه‌ای روسیه است. تحکیم همکاری‌های دفاعی تهران – مسکو، پایه‌های توسعه این تحرک مشترک را پی‌ریزی کرد. این همان چیزی است که از طریق توافق‌نامه‌های مربوط به صنایع مشترک که در زمینه‌های عمرانی درحال‌توسعه هستند (تولید خودرو، مونتاژ هواپیما و ماشین‌آلات و…) شروع به ظهور کرده است. ارتش روسیه که در درجه اول به توسعه همکاری در زمینه تولید پهپاد و ادامه کار در توسعه بخش موشک‌های دفاعی می‌پردازد، تلاش کرده تا تمایل ایران را برای همکاری بیشتر با انعقاد قرارداد آخرین نسل از جنگنده‌های سوخو جلب کند.

ناظران سیاسی معتقدند روسیه و ایران در نیمه اول سال ۲۰۲۴ در آستانه امضای یک توافقنامه مشارکت استراتژیک جدید و جامع هستند. این توافقنامه که قرار است روابط را به سطح کیفی جدیدی منتقل کند، دو سال است که روی آن کار شده و پس از رسیدن به شکل نهایی در انتظار امضای رسمی است که شامل همه زمینه‌های همکاری آینده است. در سطح منطقه‌ای نیز دو کشور قصد خود را برای افزایش همگرایی دیدگاه‌ها در مورد پرونده‌های موجود، به‌ویژه در مورد پرونده هسته‌ای ایران و درگیری‌های جاری در سوریه دنبال می‌کنند. چه آنکه کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که مسکو به تقویت همکاری خود با ایران در سوریه ادامه دهد و این بدان معناست که سوریه بار دیگر به عرصه درگیری فعال و «کنترل شده» بین بازیگران خارجی تبدیل خواهد شد.

311213