کشت شالی، تهدید جدی برای منابع آبی در گلستان

به گزارش یولن بحران کم آبی موضوعی جدی است که طی سال‌های اخیر بخش کشاورزی را در اکثر استانها به ویژه استان‌های شمالی کشور، با مشکلات جدی مواجه کرده است.

کشاورزی یکی از ارکان مهم اقتصاد گلستان محسوب می‌شود و بدیهی است این بخش بیشترین مقدار آب مصرفی را به خود اختصاص دهد، با این وجود آبیاری در بیشتر مزارع کشاورزی استان به روش سنتی انجام میشود و راندمان آبیاری به شدت پایین است.

طی سال‌های گذشته مشکلات اقتصادی کشاورزان موجب شد تا این قشر بیشتر به سمت کشت محصولات با صرفه اقتصادی بیشتر و طول مدت رشد کوتاه‌تر تمایل داشته باشند و شالی کشتی بود که به دلیل همین خصوصیات مورد توجه کشاورزان بی‌شماری در استان قرار گرفت.

هر چند کشت شالی می‌توانست بخش زیادی از مشکلات اقتصادی کشاورزان را در یک دوره رفع کند اما کشت این محصول در فصل گرما موجب می‌شود تا برای آبیاری این محصول از منابع آب‌های زیر زمینی استفاده شود، امری که بر مشکلات کم آبی افزوده است.

طبق مصوبه هیئت وزیران در آبان ۱۳۹۷ کشت برنج در همه استانها به غیر از گیلان و مازندران ممنوع شد و تنها در ۱۵ هزار هکتار زمین‌های قدیمی در گلستان که سابقه کشت برنج داشتند مجاز بود، با این وجود سالانه حدود ۷۰ هزار هکتار از اراضی گلستان زیر کشت شالی می‌رود و این محصول از آب‌های زیرزمینی استان استفاده می‌کند.
اقدامات سلبی و اتخاذ جرایم سنگین برای کشاورزان شالی‌کار و پیشنهاد جایگزینی کشت برخی محصولات هم چون پنبه و دانه‌های روغنی از جمله راهکارهای مسوولان برای حذف کشت شالی در استان محسوب می‌شود، اقداماتی که تاکنون به دلایل رفع نشدن مشکلات اقتصادی کشاورزان بازخورد مناسبی از سوی این قشر نداشته و هم چنان هر ساله با آغاز فصل بهار شاهد کشت این محصول در استان هستیم.

کشت شالی برای مزارع گلستان مناسب نیست

گذشته از مشکلات مربوط به بحران آب، عده ای از کارشناسان معتقدند که مزارع استان اصولأ برای کشت شالی مناسب نیستند.

در همین رابطه کارشناس ارشد کشاورزی سازمان جهاد کشاورزی گلستان گفت: لایه‌های زیرین زمینهای کشاورزی استان باز هستند و باعث فرستادن آب به عمق زمین می‌شوند، این امر از ماندن آب بر روی سطح خاک جلوگیری میکند.

محمدرضا عباسی خاطرنشان کرد: برای کشت شالی لازم است تا ادوات سنگین کشاورزی زمین را تا رسیدن به یک لایه غیر قابل نفوذ آماده کنند، این لایه غیرقابل نفوذ در عمق ۵۰ تا ۶۰ سانتی متر خاک است در حالی که نیاز عمق کاشت برنج ۲۰ تا ۲۵ سانت میباشد در مابقی این عمق آب درگیر می‌شود.

وی ادامه داد: به دلیل افزایش عمق کاشت، گازهای مضر متان، H2S و گازهای سمی دیگر نیز تولید می‌شود که پوسیدگی ریشه، افزایش میزان مصرف آب و کاهش بهره وری را به همراه دارد.

کارشناس جهاد کشاورزی گلستان توضیح داد: آب مورد نیاز برای کشت برنج نسبت به سایر محصولات به مراتب بیشتر است در واقع بالغ بر ۸۰ درصد آب مصرفی برنج در استان به ماه‌های گرم سال( تیر و مرداد) مربوط می‌شود بنابراین برای رفع این معضل مهم و حیاتی لازم است راهکارهای راهبردی برای استفاده بهینه از منابع حیاتی اتخاذ شود.

عباسی با اشاره به دلایل افزایش سطح کشت برنج در استان گفت: عواملی هم چون افزایش قیمت شلتوک برنج در مقام رقابت با سایر محصولات کشاورزی، افزایش قیمت برنج داخلی، اتخاذ سیاست‌های نامناسب در خصوص حمایت از تولید داخلی برنج، نبود برنامه های مدون ملی و برخوردهای سیاسی، احساسی، منطقه ای و استانی در خصوص کشت برنج و دارا بودن کمترین ریسک تولید به لحاظ تغییرات شدید اقلیمی باعث شده تا کشاورزان اکثرأ به کشت برنج راغب باشند.

وی با بیان اینکه استحصال و بهره برداری زیاد از آبهای زیرزمینی یکی از مشکلات مهم کشت برنج در استان محسوب میشود، افزود: پایین بودن راندمان مصرف آب در امر شالیکاری به علت هدر رفت افقی و عمودی و تبخیر شدید، مصرف بی رویه از آب در مزارع شالیزاری که منتج به کف شکنی چاهها شده و به دنبال آن تغییر شیب آب سفره‌های زیرزمینی به گونه‌ای که در بعضی از مناطق آب‌های شور جایگزین آبهای شیرین شده و به سطح اراضی شیرین پمپاژ شده اند و کافی نبودن ظرفیت مخازن آبی استان نیز از جمله مشکلات کشت برنج دراستان محسوب میشود.

زیرساختهای لازم برای خشکه کاری در گلستان فراهم نیست

در شرایطی که کشت شالی یک‌ تهدید جدی برای منابع استانی محسوب میشود، چند سالی است کشت این محصول به روش خشکه کاری از سوی مسوولان امر به کشاورزان پیشنهاد میشود، اجرای طرح خشکه کاری از سال ۱۳۸۸ در گلستان شروع شد.

افزایش راندمان آبیاری در خشکه کاری یکی از دلایل مهم توصیه مسوولان استانی به کشاورزان است. به گفته کارشناسان در روش غرقابی ۱۵ تا ۱۸ هزار متر مکعب آب در هر هکتار و در روش خشکه کاری ۶ تا ۷ هزار متر مکعب آب در هکتار استفاده می‌شود، با این وجود دبیرخانه کشاورز گلستان معتقد است هنوز زیر ساخت‌های لازم برای خشکه کاری در استان فراهم نیست.

علیقلی ایمانی تصریح کرد: اگر چه در خشکه کاری آب کمتری مصرف میشود اما به همان میزان شاهد کاهش عملکرد برنج در هکتار هستیم اگر با روش سنتی ۸ متر مکعب آب مصرف میشود ۸ تن برنج نیز برداشت خواهد شد اما در روش خشکه کاری در ازای مصرف ۷ متر مکعب آب ۴ تن برنج برداشت می‌شود در واقع میتوان گفت با توجه به عملکرد محصول میزان مصرف آب در روش خشکه کاری نیز بالاست.

وی با بیان اینکه روش خشکه کاری برای کشاورزان شناخته شده نیست گفت: باید یک‌ پروسه تحقیقاتی چند ساله انجام شود و مراکز تحقیقاتی جهاد کشاورزی بر روی رقم خشکه کاری برنج کار کنند و آموزش‌های لازم به کشاورزان متقاضی برای کشت خشکه کاری ارائه شود.

دبیرِ خانه کشاورز گلستان خاطرنشان کرد: با حمایت از کشاورزان و ارائه تسهیلات قرض الحسنه کشاورزان می‌توانند سطوح بیشتری از اراضی خود را به مجهز به سیستم‌های آبیاری کنند و شاهد استقبال کشاورزان از این روش باشیم.

ایمانی ادامه داد: کشاورزان به خوبی از وضعیت منابع آبی استان آگاهی دارند اما معیشت آنها از راه کشاورزی تآمین میشود و مهمترین فاکتور در کشت و کار آب است؛ بنابراین اگر راهکاری ارائه می‌شود باید به معیشت و اقتصاد کشاورز نیز توجه شود در واقع راهکارها باید ضمانت اجرایی نیز داشته باشند و در کشاورز هم رغبت به کار بستن آنها ایجاد شود.