در ماه‌های اخیر، موضوع خلع سلاح و سپس انحلال حزب کارگران کردستان ترکیه موسوم به “پ.ک.ک ” به یکی از موضوعات مهم رسانه‌ای و سیاسی، به‌ویژه در داخل ترکیه، تبدیل شده است. پرسش اصلی اینجاست که چگونه یک حزب سیاسی ـ شبه‌نظامی که نزدیک به ۴۷ سال فعالیت داشته و از سال ۱۹۸۴ به‌طور رسمی وارد مبارزه مسلحانه شده، ناگهان اعلام انحلال می‌کند؟
برای تحلیل این موضوع باید به چند عامل اساسی اشاره کرد:این اولین‌بار نیست که بحث خلع سلاح پ.ک.ک و مذاکره با دولت ترکیه مطرح می‌شود. باید به سال ۲۰۱۲ بازگشت، زمانی که رجب طیب اردوغان نخست‌وزیر وقت ترکیه بود. در آن سال پروژه‌ای به نام «روند دموکراتیک» آغاز شد و از همان زمان، موضوع خلع سلاح پ.ک.ک نیز روی میز قرار گرفت. مذاکراتی میان دولت ترکیه و پ.ک.ک شکل گرفت و هدایت آن به عهده هاکان فیدان، رئیس وقت سازمان اطلاعات ترکیه (میت) و وزیر امور خارجه کنونی بود.
اما این روند در سال ۲۰۱۵ با تحولات میدانی در سوریه دچار وقفه شد. ترکیه احساس کرد نفوذ پ.ک.ک در سوریه و در میان کردهای آن کشور در حال افزایش است. در نتیجه، مذاکرات متوقف شد و درگیری‌های مسلحانه دوباره آغاز شد.
بازگشت به مذاکرات
تحول جدید از زمستان سال گذشته آغاز شد، زمانی که دولت باغچلی، رهبر حزب حرکت ملی (متحد حزب عدالت و توسعه در دولت ائتلافی ترکیه)، پیشنهاد کرد که پ.ک.ک می‌تواند در صورت صدور بیانیه‌ای از سوی عبدالله اوجالان مبنی بر انحلال، به فعالیت خود پایان دهد. این اظهارنظر، آغازگر یک روند جدید بود.
دولت ترکیه پس از آن تأکید کرد که به دنبال کشوری «بدون ترور» است و مذاکراتی پنهانی میان نمایندگان جریان کردی در ترکیه با عبدالله اوجالان در زندان آغاز شد. این گفت‌وگوها به صدور بیانیه‌ای از سوی اوجالان منتهی شد که طی آن، خلع سلاح و انحلال پ.ک.ک اعلام شد.
صدور بیانیه و برگزاری کنگره پ.ک.ک
حدود یک ماه و نیم پیش، بیانیه‌ای از سوی عبدالله اوجالان منتشر شد که تأکید داشت پ.ک.ک باید خلع سلاح شود. سپس در کنگره دوازدهم این حزب، به‌طور رسمی اعلام شد که حزب منحل خواهد شد و سلاح‌ها کنار گذاشته خواهند شد. این بیانیه با استقبال دولت ترکیه و جریان‌های نزدیک به آن مواجه شد.
شرایط داخلی ترکیه و اهداف سیاسی
یکی از مهم‌ترین عوامل این روند، شرایط داخلی ترکیه و اهداف حزب عدالت و توسعه و حزب حرکت ملی بود. این دو حزب ائتلافی تلاش داشتند نشان دهند که پس از نزدیک به پنج دهه، توانسته‌اند مسئله کردها را حل‌وفصل کنند.
در این میان، نقش سازمان اطلاعات ترکیه در مذاکرات پشت‌پرده با اوجالان و دیگر چهره‌های کردی بسیار مهم بود. این روند تلاش دارد مسیر پایان دادن به مبارزه مسلحانه و ادغام تدریجی کردها در فرآیند سیاسی را هموار کند.
تحولات سوریه و تأثیر آن
از سال‌ها پیش، دولت ترکیه اعلام کرده بود که نیروهای کرد در سوریه، از جمله یگان‌های مدافع خلق (YPG) و حزب اتحاد دموکراتیک (PYD)، امتداد فکری و تشکیلاتی پ.ک.ک هستند. از نظر آنکارا، این گروه‌ها تهدیدی مستقیم برای امنیت ملی ترکیه محسوب می‌شوند.
برخی تحلیل‌گران معتقدند که اعلام انحلال پ.ک.ک تلاشی است برای جلوگیری از تشکیل یک منطقه خودمختار کردی در شمال سوریه. پس از بیانیه اوجالان، مذاکراتی میان مظلوم عبدی (فرمانده نیروهای دموکراتیک سوریه) و دولت انتقالی سوریه با وساطت احمد الجربا انجام شد که در آن، توافق بر سر کنار گذاشتن سلاح و ادغام در فرآیند سیاسی سوریه حاصل شد.
شرایط منطقه‌ای و تغییر در نگرش‌ها
در سطح منطقه‌ای، تغییراتی در ماهیت فعالیت‌های گروه‌های شبه‌نظامی رخ داده است. بسیاری از این گروه‌ها به‌جای رویکرد نظامی، به‌دنبال ادغام در ساختار سیاسی هستند. این دگرگونی نگرشی بر پ.ک.ک و جریان‌های کردی دیگر نیز تأثیر گذاشته است.
واکنش های منطقه ای
در حال حاضر، دولت عراق، اقلیم کردستان، و کشورهای دیگر منطقه از این روند استقبال کرده‌اند. در داخل ترکیه نیز از این اتفاق به‌عنوان «پایان یک تابو» و گامی تاریخی در مسیر آشتی ملی یاد می‌شود. دولت اردوغان از این تحول بهره‌برداری سیاسی زیادی کرده و خود را آغازگر این روند معرفی کرده است.
اعلام انحلال پ.ک.ک یک رویداد تاریخی در ترکیه محسوب می‌شود که می‌تواند بر حل مسئله کردها، پایان دادن به حضور نظامی ترکیه در سوریه و عراق، و ورود به یک دوره جدید از آشتی ملی اثرگذار باشد. با این حال، نحوه اجرای این روند، میزان پایبندی به خلع سلاح، سرنوشت نیروهای مسلح سابق و واکنش‌های داخلی و خارجی، تعیین خواهد کرد که این فرآیند تا چه اندازه واقعی، ماندگار و موفق خواهد بود.
پژوهشگر مسائل ترکیه
21212
