یولن جواد مرشدی: پس از تهدیدهای اروپا برای فعال سازی مکانیسم ماشه و طرح پیشنهادی نمایندگان مجلس برای خروج از «ان پی تی»بالاخره روز سه شنبه وزیر خارجه کشورمان در سفری به قاهره با میانجیگری بدر عبدالعاطی، وزیر خارجه مصر و همزمان با دومین روز از نشست فصلی شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی که بررسی پرونده هسته ای ایران یکی از موضوعات اصلی این نشست اعلام شده بود با مدیرکل آژانس دیدار کرد.
این نخستین دیدارعراقچی با رافائل گروسی از زمان اجرای «قانون الزام دولت ایران به تعلیق همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی» است. در این دیدار توافقی برای تدوین یک شیوه‌نامه جدید بازرسی‌های آژانس از تاسیسات هسته‌ای ایران، پس از گزارش ماه آینده ایران از وضعیت برنامه هسته‌ای‌اش امضا شد.
هنوز پای عراقچی به وزارت خارجه نرسیده بود که از طرف یکی از اعضای کمیسیون امنیت ملی مجلس دوازدهم تهدید به استیضاح شد .
این عضو کمیسیون امنیت ملی در فضای مجازی نوشت: «یا تمام اظهارات گروسی را علنی تکذیب می کنید و متن توافقنامه را در اختیار نمایندگان مجلس قرار می دهید، یا خودتان را برای استیضاح آماده کنید. والسلام.»
کامران غضنفری همچنین در پست دیگری نوشت: «چنانچه متن توافق را فورا در اختیار نمایندگان مجلس قرار ندهید، به حول و قوه الهی استیضاح آقای عراقچی را به جریان خواهیم انداخت. ما بر سر منافع ملی با هیچ احدالناسی شوخی نداریم.»
خبرگزاری «یولن» در گفتگو با کوروش احمدی دیپلمات بازنشسته جمهوری اسلامی ایران به بررسی توافق قاهره وامکان تمدید فعال سازی مکانیسم ماشه پرداخته است.
*** با توجه به توافق قاهره و بیانیه سه کشور اروپایی در شورای حکام آیا دورنمایی از تمدید مهلت اسنپ‌بک وجود دارد؟
توقف روند اسنپ بک و تمدید مهلت قطعنامه ۲۲۳۱ به شمول بند مربوط به اسنپ بک، دو موضوع مرتبط به هم اما از نظر فنی-حقوقی جدا از هم هستند.
در این مرحله آنچه که باید مد نظر باشد، توقف روند اسنپ بک طی دوره ۳۰ روزه ای است که بعد از ارسال نامه سه کشور اروپایی در ۲۸ اوت شروع شده است. برای این منظور به لحاظ حقوقی امکانی در بند ۱۳ قطعنامه ۲۲۳۱ وجود دارد. در این بند گفته شده که “اگر کشور مدعی تا قبل انقضای مهلت ۳۰ روزه … به شورای امنیت اطلاع دهد که مشکل حل شده است، محتوای این قطعنامه از جمله مختومه بودن قطعنامه‌ها مطابق بند ۷(a) برغم بند ۱۲ همچنان نافذ خواهند ماند.”
برای این منظور لازم است که سه کشور اروپایی تا قبل از خاتمه دوره ۳۰ روزه طی نامه ای حل مشکل و یا قرار گرفتن در روند حل مشکل را به اطلاع شورای امنیت برسانند و خواستار توقف روند شوند.
اما سه کشور اروپایی در اواسط ژوئیه شرایطی برای این منظور اعلام کرده بودند که شامل همکاری ایران با آژانس، حسابرسی اورانیوم غنی شده و مذاکره با آمریکا برای نیل به توافق جدیدی در مورد برنامه هسته ای ایران است. اخیرا هم طی بیانیه ای در نشست شورای حکام آژانس از ضرورت “مذاکره مستقیم و بدون قید و شرط با آمریکا” و انجام اقدامات لازم در رابطه با همکاری و بلافاصله و فوری با اژانس سخن گفتند. اعلام این جزئیات و پیوست کردن آن به شرایطی که قبلا اعلام شده بود، حاکی از اتخاذ رویه سخت گیرانه تری است.
این در حالی است که آقای دکتر عراقچی بعد از توافق قاهره اعلام کرد که برای عملیاتی کردن این توافق انجام بررسی های محیطی در سایت های مورد حمله قرار گرفته و تهیه گزارش برای شورای عالی امنیت ملی و اقدام بر اساس نظر آن شورا ضرورت دارد. روشن است که این اقدامات ممکن است طی ۱۶ روز باقی مانده از فرصت ۳۰ روزه ممکن نباشد. لذا آشکارا تا اینجا همآهنگی چندانی بین زمانبندی ایران و سه کشور اروپایی دیده نمی شود.
از طرفی، لازمه فعال نشدن مکانیسم ماشه تمدید سررسید قطعنامه ۲۲۳۱ در ۲۶ مهر یا ۱۸ اکتبر است. در حالیکه در رابطه با موضوع اول یعنی توقف روند اسنپ بک آمریکا دخالتی نمی تواند داشته باشد، اما در ارتباط با تمدید مهلت قطعنامه، آمریکا در رای گیری حضور خواهد داشت و دارای رای وتو هم خواهد بود. لذا حتی اگر قرار به توقف روند ۳۰ روزه اسنپ بک باشد، باز هم کار تمام شده نیست و آمریکا می تواند با توسط به حق وتو در ارتباط با تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ نقش آفرینی کند.
قضیه از این قرار است که این قطعنامه اگر تمدید نشود در ۱۸ اکتبر مختومه خواهد شد و در نتیجه بازگشت شش قطعنامه ضد ایرانی برای همیشه منتفی خواهد شد و برنامه هسته ای ایران از دستور کار شورای امنیت نیز خارج خواهد شد. این چیزی است که تحت هر شرایطی اروپا و آمریکا مخالف آن هستند. لذا، برای تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ تفاهمی بین اروپا و آمریکا از یک طرف و بین مجموعه غرب با ایران ازطرف دیگر لازم است. ضرورت چنین تفاهمی بین مجموعه غرب، وزن آمریکا را در جهت سخت گیری بیشتر اروپا در مورد شرایط توقف اسنپ بک وارد معادله می کند و کار را برای ایران مشکل تر.
*** اینکه ایران همکاری با آژانس را به پس از ضرب‌الاجل مکانیسم اسنپ‌بک محول کرده‌است چه دلالت‌هایی دارد و چه نشانه‌هایی از تاکتیک ایران در مذاکرات را نمایان می‌کند؟
اگر ایران همکاری با آژانس را به پس از ضرب الاجل مکانیسم ماشه موکول کرده باشد و اظهارات مقامات ایرانی حاکی از تصمیم نهایی آنها باشد، به این معنی خواهد بود که غرب باید نخست اجازه مختومه شدن قطعنامه ۲۲۳۱ و بازگشت ناپذیر شدن قطعنامه های ضدایرانی را بدهد و تنها بعد از آن انتظار همکاری ایران با آژانس را داشته باشد. با توجه به سه پیش شرط سه کشور اروپایی و تاکید اخیر آنها در بیانیه ای که در نشست شورای حکام صادر کردند، بسیار بعید است که به این شرط ایران تن دهند.
چنین شرطی از سوی ایران ممکن است به این معنی باشد که ایران تصمیم گرفته است که به اسنپ بک و بازگشت قطعنامه های پیشین تن دهد. فکر می کنم اگر چنین تصمیمی گرفته شده باشد، نمی‌توان آنرا تصمیم درستی و به سود ایران دانست. در چنین صورتی شش قطعنامه به احتمال زیاد بازخواهند گشت و کنترل آنها در شورای امنیت به دست آمریکا خواهد افتاد و به این ترتیب اهرم جدیدی برای آمریکا فراهم خواهد شد و ایران نیز اهرمی را از دست خواهد داد.
*** آیا می‌توان گفت که ایران و اروپا وارد یک بازی برد-باخت شده‌اند و قصد دارند هر یک با زبان تهدید دیگری را وادار به عقب‌نشینی کنند؟ضمن اینکه آیا ورود به بازی برد-باخت در شرایط فعلی از طرف ایران یک تصمیم عقلانی و منطقی است؟
فکر می کنم اگر ایران تلاشی در مدت باقی مانده از این دوره ۳۰ روزه برای تمدید مهلت مکانیسم ماشه انجام ندهد، به این معنی خواهد بود که یک بازی برد – باخت بین ایران و مجموعه غرب شکل گرفته است. اگر چنین باشد، شاید باز هم مبنای محاسبه و تحلیل همان مبنای قبلی است به این معنی که تفکر پشت این سیاست آن خواهد بود که مقادیر اورانیوم غنی شده، اهرمی در دست ایران است و غربی ها به خاطر آن ناچار به تفاهم و دادن امتیاز خواهند شد.
در گذشته دیدیم که اعتقاد به خصلت بازدارنده بودن غنی سازی و مقادیر اورانیوم غنی شده موجود خصلت بازدارندگی نداشت و کار به جنگ کشید. لذا از تجربه گذشته باید استفاده کرد و خطای پیشین را نباید تکرار کرد.
***با توجه به وضعیت فعلی آیا شما دورنمایی از شکل گرفتن مذاکرات جامع هسته‌ای میان ایران و آمریکا و تمدید اسنپ‌بک می‌بینید؟
بستگی به این دارد که مقامات ما چه راه حلی را مد نظر دارند. بطور کلی دو راه بیشتر برای حل اختلاف در روابط بین الملل وجود ندارد: جنگ یا دیپلماسی. اگر مقامات ما فکر کنند که از توان و امکانات لازم برای انتخاب مسیر جنگ برخوردارند، ممکن است این مسیر را انتخاب کنند. اما اگر احساس کنند که امکانات برای جنگی دیگر را نداریم در آن صورت راهی جز دیپلماسی باقی نمی ماند. و اگر قرار بر دیپلماسی باشد، راهی جز مذاکرات مستقیم و جامع با آمریکا باقی نخواهد بود.
۲۱۲/۴۲
