رسول سلیمی: در زمان تولد بشار اسد ملی‌گرایی عربی به سیاست منطقه‌ای بسیاری از کشورها به ویژه مصر تبدیل شده بود و او در فضایی رشد کرد که ناسیونال عربیسم به گفتمان مشترک کشورهای عربی تبدیل شده بود و کشورهای عربی تلاش می کردند با تقویت قوای مسلح خود، استقلال و تمامیت ارضی خود را به ویژه در برابر اسرائیل حفظ کنند.
در چنین شرایطی، بشار اسد پس از فارغ‌التحصیل شدن از دانشگاه دمشق در دهه ۱۹۸۰، برای گرفتن تخصص در رشته چشم‌پزشکی به بیمارستان وسترن آی هاسپیتال لندن رفت. او علاوه بر زبان عربی، به زبان‌های انگلیسی، فرانسه و اسپانیایی تسلط داشت و حتی در آذر ۱۴۰۲ از سوی سید محمد مقیمی رئیس وقت دانشگاه تهران در دولت سیزدهم، دکتری افتخاری دریافت کرد.
در همان سال هایی که هنوز پدرش در سوریه کودتا نکرده بود، جامعه علوی، که خانواده اسد به آن تعلق دارد، یکی از محروم‌ترین اقشار سوریه به شمار می رفتند. فقر اقتصادی علوی‌ها باعث شد بسیاری از اعضای آن از اواسط قرن بیستم به ارتش سوریه بپیوندند و طبقه ای از فقرا توانستند در لایه های مختلف ارتش نفوذ کنند.
حافظ اسد یکی از افسران برجسته نظامی بود که در این دوران به قدرت رسید. او که حامی حزب بعث بود، در سال ۱۹۶۶ به وزارت دفاع رسید. حافظ اسد تا سال ۱۹۷۰ قدرت خود را تثبیت کرد و سال ۱۹۷۱ به ریاست جمهوری رسید، مقامی که تا زمان مرگش در سال ۲۰۰۰ آن را حفظ کرد.
بشار اسد در ابتدا قرار نبود جانشین پدرش شود و قدرت را در سوریه در دست بگیرد. چه آنکه لزوما کیفیت حکمرانی پسر همانند پدر نبود و این مسیر تنها پس از مرگ برادر بزرگترش باسل در یک حادثه رانندگی در اطراف دمشق، در اوایل سال ۱۹۹۴ وشش سال قبل از مرگ حافظ اسد آغاز شد. باسل که به دلیل سابقه مهندسی و علاقه‌اش به اسب‌سواری مشهور بود، به‌عنوان «وارث قطعی» قدرت در سوریه شناخته می‌شد اما او در تصادف مشکوکی فوت شد.
با مرگ حافظ اسد، بشار ۳۴ ساله به سرعت به‌عنوان رئیس جمهور منصوب شد. به قدرت رسیدن او پس از اصلاح قانون اساسی سوریه برای کاهش حداقل سن ریاست‌جمهوری امکان‌پذیر شد که قبل از آن ۴۰ سال بود. قانون گذاران با اصلاح قانون اساسی شرط سنی برای تصدی پست ریاست جمهوری را برداشتند تا او بتواند ساختار قدرت سیاسی را بعد از مرگ پدر ادامه دهد.
بشار اسد که آن زمان در لندن بود با همسرش، اسماء الاخرس، آشنا شد. خانواده اسماء اهل حمص بودند. او در رشته علوم کامپیوتر در کینگز کالج لندن تحصیل می‌کرد و بعدا برای تحصیل در دانشگاه هاروارد پذیرفته شد. شکل زندگی اروپایی او در ابتدا این گمان را پدید آورد که بشار اسد سوریه را به سوی جامعه ای دموکراتیک و صنعتی سوق خواهد داد. چه آنکه هم او و هم همسرش در اروپا درس خوانده بودند.
اما برنامه‌های اولیه اصلاحات اقتصادی دولت او به جای کاهش نابرابری‌ها، آنها را تشدید کرد و قدرت اجتماعی و سیاسی را بیشتر در دست نخبگان وفادار به حزب بعث متمرکز کرد. این سیاست‌ها باعث شد تا بخش‌های بزرگی از جمعیت سوریه، از جمله ساکنان مناطق روستایی، طبقات کارگر شهری، تاجران، صنعتگران و افرادی که قبلاً از حامیان سنتی حزب بعث سوریه بودند، در صف ناراضیان قرار گیرند. این در حالی بود که سوریه، نظامی سیاسی با شکل جمهوری بود که تحت رهبری حزب ناسیونال سوسیالیست عربی بعث ادامه می شد و بشار اسد دبیر کل حزب بود.
فراز و نشیب های تصمیم های بشار اسد، او را به سرعت در برابر قدرت های عربی و غربی قرار داد. بشار اسد در سال ۲۰۰۱ حملات ۱۱ سپتامبر را محکوم کرد. او در سال ۲۰۰۳ در مصاحبه‌ای با یک روزنامه کویتی بیان کرد که در وجود سازمانی به نام القاعده شک دارد. جنگ عراق در سال ۲۰۰۳ باعث تشدید تنش در روابط بشار اسد با دولت‌های غربی شد. رئیس جمهور سوریه با تهاجم آمریکا به عراق مخالفت کرد و از سال ۲۰۰۳ وارد منازعه با امریکا شد.
در چنین شرایطی و در پایان سال ۲۰۰۳، کنگره آمریکا «قانون پاسخ‌گویی سوریه» را تصویب کرد که تحریم‌هایی علیه دمشق در زمینه‌های مختلف، از جمله «حمایت از تروریسم» اعمال کرد. در ادامه در فوریه ۲۰۰۵، انقلاب سدر در لبنان که به دنبال ترور رفیق حریری، نخست‌وزیر لبنان، آغاز شد، بشار اسد را مجبور کرد به اشغال بخشی از خاک لبنان پایان دهد.
اما با آغاز انقلاب های عربی در خاورمیانه که به تغییر حکومت ها در تونس و مصر و لیبی انجامید، در ماه مارس ۲۰۱۱ اعتراض‌هایی در اطراف بازار حمیدیه در دمشق آغاز شد. چند روز بعد، در واکنش به دستگیری کودکانی بود که روی دیوارها علیه بشار اسد شعار نوشته بودند، تظاهرات گسترده‌ای در شهر درعا در جنوب سوریه برگزار شد. این اعتراض‌ها به سرعت به سراسر کشور گسترش یافت.
در تاریخ ۲۳ مه ۲۰۱۱، وزیران خارجه کشورهای عضو اتحادیه اروپا، بشار اسد و ۹ شخصیت ارشد حکومت سوریه را تحریم کرد. حدود دو هفته قبل از تاریخ مذکور اتحادیه اروپا در مورد بلوکه‌کردن دارایی‌ها و ممنوعیت سفر ۱۳ مقام عالی‌رتبه سوری از جمله بشار اسد، توافق کرده بودند. تحریم هایی که از نظر حزب بعث بی اثر بود و می توانستند با ترفندهایی آنها را دور بزنند.
بشار اسد دو هفته بعد در یک سخنرانی عمومی در پارلمان وعده داد که «توطئه‌ای» علیه سوریه را خنثی کند و پذیرفت که نیازهای بسیاری از مردم برآورده نشده است. اما تیراندازی برخی نیروهای امنیتی خودسر به معترضان در شهر درعا، اعتراض‌ها را شعله‌ور کرد و در نهایت معترضان در شهرهای مختلف خواهان کناره‌گیری بشار اسد از قدرت شدند. اعتراضاتی که سرآغاز جنبش های اعتراضی از سوی گروه های مختلف با گرایش های ملی یا مذهبی در سوریه شد.
در همان سال، مجمع عمومی سازمان ملل متحد در ۱۷ فوریه ۲۰۱۲، با تصویب قطعنامه‌ای یازده ماه برخورد با معترضان در سوریه را محکوم کرد. قطعنامه تصویب شده در مجمع عمومی از دولت بشار اسد می‌خواست که ظرف ۱۵ روز طرح اتحادیه عرب را اجرایی کند. اتحادیه عرب در آن سالهای با اجماع حداکثری، خواستار کناره‌گیری بشار اسد از ریاست جمهوری و انتقال قدرت به معاونش بودند. ۱۳۷ کشور که به این قطعنامه رای مثبت دادند، خواستار پایان خشونت‌ها در سوریه شده‌اند. ۱۲ کشور از جمله ایران، روسیه، چین، کوبا، ونزوئلا و کره شمالی به این قطعنامه رای منفی دادند.
بشار اسد توانست به مدت ۱۲ سال دیگر از آغاز اعتراضاتی که با ورود داعش به این کشور همراه بود، کرسی ریاست جمهوری را حفظ کند. محبوبیت او در حزب بعث آن چنان بود که در ۲۸ آوریل ۲۰۱۴، بشار اسد برای شرکت در انتخابات ریاست‌جمهوری سوریه (۲۰۱۴) ثبت نام کرد و در ۴ مه ۲۰۱۴ صلاحیت وی و دو نفر دیگر، ماهر حجار و حسن النوری تأیید شد. بشار اسد نهایتاً با کسب ۸۸٫۷ درصد آرا مجدداً برای سومین دوره هفت ساله رئیس‌جمهور سوریه شد.
اما با آغاز شورش تحریرالشام در شمال سوریه، به سرعت شهرهای تحت حکومت دولت مرکزی سقوط کرد و در حالی که مردم نظاره گر تسخیر شهرهای جمهوری دموکراتیک سوریه بودند، صبح امروز بشار اسد به مقصدی نامعلوم از کشور خارج شد.
۳۱۱۲۱۳
