رسول سلیمی: جنگ اوکراین، که از فوریه ۲۰۲۲ (اسفند ۱۴۰۰) با تهاجم تمام‌عیار روسیه آغاز شد، همچنان یکی از پیچیده‌ترین چالش‌های جهانی است. دونالد ترامپ، که از زمان بازگشت به کاخ سفید وعده پایان سریع این جنگ را داده، دیپلماسی فعالی را با رهبران روسیه و اوکراین آغاز کرده است. مکالمه تلفنی ۲۹ اردیبهشت ۱۴۰۴ بین ترامپ و پوتین، در ادامه مذاکرات غیرمستقیم آمریکا با روسیه و اوکراین در مسکو، جده و استانبول، و پس از دیدارهای استیو ویتکاف، فرستاده ویژه ترامپ، با پوتین در مسکو انجام شد.
این مکالمه در شرایطی انجام شد که تنش‌های نظامی ادامه دارد: حملات پهپادی گسترده روسیه در ۲۸ و ۲۹ اردیبهشت، که رسانه ها آن را «بزرگ‌ترین از آغاز جنگ» خوانده‌اند، دست‌کم ۱۱ کشته در اوکراین بر جای گذاشت. در مقابل، اوکراین حملات پهپادی به مسکو و مناطق مرزی را تشدید کرده است.
پیشنهاد آتش‌بس ۳۰ روزه برای توقف حملات به زیرساخت‌های انرژی
ترامپ در این گفت‌وگو، پیشنهاد آتش‌بس ۳۰ روزه‌ای را مطرح کرد که شامل توقف حملات به زیرساخت‌های انرژی و تأسیسات غیرنظامی است. پوتین به این پیشنهاد پاسخ مثبت داد و دستور توقف حملات به زیرساخت‌های انرژی اوکراین را برای ۳۰ روز صادر کرد. کارشناسان معتقدند که این تصمیم، پس از مذاکرات ویتکاف در مسکو و تأکید او بر آتش‌بس دریایی در دریای سیاه، اتخاذ شد. با این حال، پوتین شروطی برای آتش‌بس کامل مطرح کرد، از جمله «حذف ریشه‌های بحران» و توقف کمک‌های نظامی غرب به اوکراین.
اگرچه توافق بر توقف حملات به زیرساخت‌های انرژی، گامی اولیه اما محدود بود. اما این توافق، به مذاکرات مستقیم بین روسیه و اوکراین در خاورمیانه (احتمالاً جده) منجر خواهد شد، که با میانجی‌گری آمریکا و احتمالاً میزبانی واتیکان انجام می‌شود. اوکراین از این آتش‌بس استقبال کرد، این در حالی است که ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، تأکید کرد که هر توافقی باید با هماهنگی کی‌یف باشد.
این در شرایطی است که توقف حملات به زیرساخت‌های انرژی، می‌تواند فشار بر غیرنظامیان اوکراینی را کاهش دهد، اما شروط پوتین، مانند توقف کمک‌های نظامی غرب، عملاً غیرقابل‌قبول است. در همین حال فیونا هیل، مشاور سابق ترامپ، گفت که این آتش‌بس، «نوعی امتیازدهی پوتین» است که به او اجازه می‌دهد بدون عقب‌نشینی استراتژیک، چهره‌ای صلح‌طلب نشان دهد. گاردین نیز هشدار داد که این توافق شکننده است، زیرا پوتین همچنان خواستار کنترل مناطق اشغالی (کریمه و چهار منطقه دیگر) است، که اوکراین آن را رد می‌کند. از منظر آمریکا، این گام به ترامپ اجازه می‌دهد دستاورد دیپلماتیک اولیه‌ای را به نمایش بگذارد، اما عدم تعهد به آتش‌بس کامل، مذاکرات را در هاله‌ای از ابهام نگه می‌دارد.
آغاز مذاکرات مستقیم بین روسیه و اوکراین
در پست Truth Social اعلام کرد که روسیه و اوکراین «فوراً» مذاکرات صلح را آغاز خواهند کرد. پوتین نیز در سوچی، این گفت‌وگو را «سازنده» خواند و گفت که روسیه آماده همکاری با اوکراین بر روی «تفاهم‌نامه‌ای برای صلح» است که شامل اصول حل‌وفصل و جدول زمانی توافق می‌شود. رسانه های غربی می گویند که مذاکرات در جده، با حضور مایک والتز، مشاور امنیت ملی آمریکا، و مارکو روبیو، وزیر خارجه، آغاز خواهد شد. واتیکان به‌عنوان میزبان احتمالی مذاکرات مطرح شده است.
اوکراین، با حمایت اروپا، هرگونه واگذاری زمین را رد می‌کند، در حالی که پوتین کنترل کریمه و مناطق دونسک، لوهانسک، زاپوریژیا و خرسون را پیش‌شرط می‌داند. این در حالی است که که فشار دیپلماتیک ترامپ، با تهدید تحریم‌های جدید، پوتین را به میز مذاکره کشانده، اما شروط او نشان‌دهنده عدم تمایل به عقب‌نشینی است. زلنسکی نیز که پیش‌تر گفته بود «مذاکره بدون اوکراین بی‌ثمر است»، بر ضمانت‌های امنیتی از آمریکا و ناتو تأکید دارد. این اختلافات، خطر بن‌بست در مذاکرات را افزایش می‌دهد، اما میانجی‌گری واتیکان می‌تواند فضای بی‌طرفانه‌ای ایجاد کند.
این در شرایطی است که توافق بر بهبود روابط دوجانبه، بیشتر در سطح لفظی باقی ماند. چنانکه بحث درباره تجارت، به‌ویژه در حوزه انرژی و مواد معدنی کمیاب، مطرح شد، اما هیچ تعهد مشخصی اعلام نشد. مکالمه پوتین و ترامپ، گامی دیپلماتیک در جهت کاهش تنش‌ها بود، اما اختلافات عمیق مانع پیشرفت سریع است. کارشناسان معتقدند که شروط پوتین، مانند به رسمیت شناختن مناطق اشغالی و توقف حمایت ناتو، با خواسته‌های اوکراین و اروپا در تضاد است.
در چنین شرایطی موفقیت مذاکرات به چند عامل بستگی دارد: پایبندی روسیه به آتش‌بس ۳۰ روزه، پیشرفت در مذاکرات جده، و هماهنگی آمریکا با اوکراین و ناتو. این در حالی است که واتیکان، با بی‌طرفی خود، می‌تواند فضایی مناسب برای مذاکرات ایجاد کند، اما اختلافات ارضی و امنیتی، چالش اصلی باقی خواهد ماند.
۲۱۳۳۱۵
