به گزارش یولن روزنامه اعتماد نوشت: اهمیت این مکانیسم نه تنها به دلیل اثر مستقیم آن بر سیاست‌های هسته‌ای و امنیتی ایران، بلکه به دلیل پیامدهای گسترده اقتصادی و دیپلماتیک آن در منطقه و جهان است.
فعال‌سازی مکانیسم ماشه از یک‌سو نشان‌دهنده اهمیت تعهدات قانونی در معاهدات بین‌المللی است و از سوی دیگر موجب تشدید تنش‌ها میان طرف‌های ذی‌نفع و تغییر موازنه سیاسی در عرصه جهانی می‌شود. در عین حال، این مکانیسم به عنوان یک ابزار بازدارنده عمل می‌کند و کشورهای عضو را ملزم می‌سازد تا از نقض تعهدات خود اجتناب کنند، اما ماهیت حقوقی و عملی آن، به ویژه در شرایط پیچیده سیاسی و اختلافات منطقه‌ای، محل بحث و تفسیرهای مختلف است.
از نظر حقوقی، فعال‌سازی آن براساس سازوکار مشخص در متن برجام و قطعنامه‌های مرتبط شورای امنیت صورت می‌گیرد و به طور خودکار تحریم‌ها را بازمی‌گرداند. از نظر سیاسی، مکانیسم ماشه به عنوان یک ابزار بازدارنده عمل می‌کند که قدرت چانه‌زنی کشورهای عضو را در مذاکرات افزایش می‌دهد و ایران را ملزم می‌سازد تا از نقض تعهدات خود اجتناب کند.
این ویژگی دوگانه، حقوقی و سیاسی، ماهیت پیچیده و تاثیرگذار این مکانیسم را برجسته می‌کند. با وجود اینکه مکانیسم ماشه یک ابزار حقوقی مشخص است، اجرای عملی آن با چالش‌ها و ابهامات متعددی همراه است.
اختلاف‌نظرهای بین‌المللی درباره شرایط نقض، نقش شورای امنیت و واکنش ایران و دیگر کشورهای عضو، ماهیت این مکانیسم را فراتر از یک سازوکار ساده حقوقی می‌برد و آن را به یک میدان پیچیده سیاسی و دیپلماتیک تبدیل می‌کند. این ویژگی موجب شده که هر تحلیل درباره مکانیسم ماشه نه تنها به جنبه‌های قانونی، بلکه به سناریوهای سیاسی، اقتصادی و امنیتی نیز نیاز داشته باشد.
سناریو شماره 1: فعال‌سازی مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌ها
در سناریوی نخست، فعال‌سازی مکانیسم ماشه منجر به بازگشت فوری تحریم‌های بین‌المللی شورای امنیت علیه ایران می‌شود. این تحریم‌ها شامل محدودیت‌های مالی، بانکی، نفتی و صادرات فناوری‌های حساس هسته‌ای است که قبلا در چارچوب برجام لغو شده بودند.
بازگشت تحریم‌ها می‌تواند فشار اقتصادی قابل توجهی بر اقتصاد ایران وارد کند و بانک‌ها، شرکت‌ها و جریان‌های سرمایه‌گذاری خارجی را دچار اختلال کند. این امر به کاهش درآمدهای نفتی، محدودیت در دسترسی به سیستم مالی جهانی و کاهش تجارت خارجی منجر خواهد شد.
پیامد سیاسی این سناریو نیز بسیار مهم است. فعال‌سازی مکانیسم ماشه، ضمن افزایش فشار بین‌المللی، موقعیت ایران در مذاکرات هسته‌ای و دیپلماتیک را تحت تاثیر قرار می‌دهد. کشورهای اروپایی و امریکا ممکن است با استفاده از این ابزار، ایران را به بازگشت کامل به تعهدات هسته‌ای ملزم کنند و همزمان اهرم نظامی فشارآفرین خود را در مسائل منطقه‌ای افزایش دهند.
در داخل ایران، این اقدام می‌تواند به واکنش‌های سیاسی و اجتماعی گسترده‌ای منجر شود و دولت را مجبور به اتخاذ تدابیر سیاست خارجی و اقتصادی اضطراری کند.با وجود این، فعال‌سازی مکانیسم ماشه می‌تواند واکنش متقابل ایران را نیز به همراه داشته باشد. تهران ممکن است اقداماتی مانند کاهش سطح تعهدات هسته‌ای، توقف همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی یا توسعه ظرفیت‌های هسته‌ای را در دستور کار قرار دهد.
این واکنش‌ها می‌تواند موجب تشدید تنش‌ها در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی شود و روند مذاکرات آتی را پیچیده‌تر کند، بنابراین سناریوی اول ترکیبی از فشار اقتصادی، چالش‌های سیاسی و افزایش ریسک امنیتی است که برای تصمیم‌گیران داخلی و بین‌المللی اهمیت بالایی دارد.
سناریو شماره 2: استفاده ایران از دیپلماسی و کاهش تعهدات هسته‌ای
در این سناریو، ایران به جای پذیرش فشار مستقیم تحریم‌ها، با اتخاذ سیاست کاهش تدریجی تعهدات هسته‌ای، از ابزارهای دیپلماتیک برای مهار آثار فعال‌سازی مکانیسم ماشه استفاده می‌کند. کاهش تعهدات می‌تواند شامل افزایش غنی‌سازی اورانیوم، توقف برخی از اقدامات شفاف‌سازی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی یا توسعه زیرساخت‌های هسته‌ای باشد.
این رویکرد به ایران امکان می‌دهد همزمان با حفظ ظرفیت‌های هسته‌ای خود، از طریق مذاکرات مستقیم با کشورهای اروپایی، امریکا و حتی چین و روسیه، فشارها را مدیریت کند. پیامد دیپلماتیک این سناریو شامل بازتعریف روابط ایران با جامعه بین‌المللی و افزایش اهمیت گفت‌وگوهای چندجانبه است.
ایران می‌تواند با برجسته کردن تبعات انسانی و اقتصادی بازگشت تحریم‌ها، حمایت کشورهای ثالث را جلب کند و روند اعمال فشار یک‌جانبه را تضعیف نماید. این استراتژی، اگرچه ریسک تشدید تنش‌های سیاسی را دارد، اما امکان ایجاد فرصت‌های جدید برای مذاکرات هسته‌ای و حفظ سهمی از ظرفیت‌های اقتصادی را نیز فراهم می‌کند.
در سطح داخلی، کاهش تعهدات هسته‌ای و تمرکز بر دیپلماسی فعال می‌تواند پیامدهای اقتصادی و اجتماعی متعددی داشته باشد. ایران ممکن است با بهره‌گیری از دیپلماسی اقتصادی، سرمایه‌گذاری‌های خارجی محدود را جذب کند و برخی از محدودیت‌های تحریمی را به صورت جزئی دور بزند. همزمان، مدیریت افکار عمومی و کنترل انتظارات داخلی نسبت به پیامدهای کاهش تعهدات هسته‌ای برای دولت اهمیت حیاتی دارد، زیرا واکنش‌های اجتماعی و سیاسی می‌تواند به‌شدت بر ثبات داخلی اثر بگذارد.
سناریو شماره 3: واکنش‌های ترکیبی و اقدامات نظامی یا منطقه‌ای ایران
در این سناریو، ایران به فعال‌سازی مکانیسم ماشه با اتخاذ رویکرد ترکیبی پاسخ می‌دهد که شامل اقداماتی در سطح نظامی و منطقه‌ای همراه با اقدامات دیپلماتیک محدود است.
از منظر هسته‌ای، ایران ممکن است به سرعت برنامه غنی‌سازی اورانیوم را توسعه دهد و زیرساخت‌های هسته‌ای خود را تقویت کند تا توان بازدارندگی و چانه‌زنی خود را افزایش دهد.اما این امر به نظر تا آستانه هسته‌ای شدن پیش می‌رود، همزمان، اقدامات نظامی یا شبه‌نظامی منطقه‌ای، مانند تقویت حضور در تنگه هرمز، همکاری با گروه‌های منطقه‌ای یا نمایش قدرت نظامی در مرزهای منطقه‌ای، می‌تواند به عنوان اهرم فشار بر کشورهای غربی و متحدانشان عمل کند.
این سناریو پیامدهای سیاسی و امنیتی گسترده‌ای دارد. فشارها بر جامعه بین‌المللی برای ورود مستقیم یا حمایت از تحریم‌ها افزایش می‌یابد و خطر تنش‌های نظامی در منطقه بالاتر می‌رود. کشورهای همسایه و بازیگران بین‌المللی ممکن است واکنش‌های متقابل نشان دهند که می‌تواند به تشدید بحران امنیتی و پیچیده‌تر شدن مذاکرات هسته‌ای منجر شود.
ازسوی دیگر، ایران می‌تواند با بهره‌گیری از قدرت بازدارندگی خود، موقعیت چانه‌زنی را در میز مذاکرات تقویت کند و خواسته‌های خود را با اهرم تهدید نظامی یا منطقه‌ای پیش ببرد.
در سطح داخلی، این رویکرد ترکیبی پیامدهای اقتصادی و اجتماعی متنوعی دارد. افزایش احتمال تشدید تنش‌ها و تهدید امنیتی می‌تواند سرمایه‌گذاری خارجی را محدود و هزینه‌های نظامی را افزایش دهد، اما در عین حال می‌تواند حمایت داخلی را از طریق تقویت حس امنیت ملی و خوداتکایی افزایش دهد.
مدیریت افکار عمومی و اطلاع‌رسانی هدفمند به شهروندان، برای حفظ ثبات اجتماعی و جلوگیری از نگرانی‌های گسترده، یکی از عناصر کلیدی موفقیت این سناریو محسوب می‌شود. در پایان گفتنی است که فعال‌سازی مکانیسم ماشه در چارچوب توافق هسته‌ای ایران، به عنوان یک ابزار حقوقی و سیاسی، پیامدهای متنوع و پیچیده‌ای را در ابعاد بین‌المللی، منطقه‌ای و داخلی به همراه دارد. بررسی سناریوهای مختلف نشان می‌دهد که هرگونه اقدام علیه ایران می‌تواند با واکنش‌های دیپلماتیک، اقتصادی و حتی نظامی از سوی تهران مواجه شود و به تبع آن، ثبات منطقه‌ای و امنیت بین‌المللی تحت تاثیر قرار گیرد.
مکانیسم ماشه، اگرچه به عنوان یک ابزار فشار و بازدارندگی برای کشورهای عضو برجام طراحی شده است، اما اثرگذاری واقعی آن به میزان انعطاف‌پذیری و توانایی ایران در مدیریت بحران و بهره‌گیری از اهرم‌های قدرت خود بستگی دارد. سناریوهای بررسی شده نشان می‌دهند که پاسخ ایران می‌تواند از طریق دیپلماسی فعال، افزایش غنی‌سازی اورانیوم، اقدامات اقتصادی و نظامی منطقه‌ای یا ترکیبی از این اقدامات باشد.
در تمامی سناریوها، پیامدهای اقتصادی و اجتماعی داخلی نیز قابل توجه است؛ افزایش فشارهای بین‌المللی می‌تواند محدودیت‌های اقتصادی را تشدید کند، اما در عین حال، مدیریت هوشمندانه افکار عمومی و استفاده از اهرم‌های سیاسی و اقتصادی می‌تواند ثبات داخلی را حفظ و ظرفیت بازدارندگی ایران را تقویت کند. درنهایت، فعال‌سازی مکانیسم ماشه نه تنها یک چالش حقوقی و دیپلماتیک برای ایران و جامعه بین‌المللی محسوب می‌شود، بلکه فرصتی برای بازتعریف راهبردهای امنیتی، اقتصادی و دیپلماتیک کشور است. بهره‌گیری از ابزارهای ترکیبی، سیاست‌گذاری هوشمند و دیپلماسی هدفمند می‌تواند مانع از تشدید بحران و حفظ منافع ملی ایران شود، درحالی که نادیده گرفتن ابعاد پیچیده این مکانیسم، می‌تواند پیامدهای منفی و طولانی‌مدتی را برای کشور و منطقه به همراه داشته باشد.
23302
