سنت‌های تاریخی نوروز در گوشه‌وکنار افغانستان
سنت‌های تاریخی نوروز در گوشه‌وکنار افغانستان
به گزارش خبرنگار سایت افغانستان یولن، نوروز هرچند با بی‌مهری و گاه برخورد اهل قدرت روبه‌رو بوده است؛ اما برای مردم افغانستان همیشه به عنوان یک جشن تاریخی و ارزشی -حتی در زمانی که طالبان بر اریکه قدرت حضور داشتند- قابل قدر و تجلیل بوده است.
مردم افغانستان براساس بینش و سنت‌های خود نسبت به تجلیل نوروز اقدام کرده و آن را گرامی داشته‌اند. هرچند در هر گوشه‌ای از افغانستان این تجلیل یکسان است؛ اما براساس عرف و سنت‌های هر قوم و منطقه، این تجلیل تفاوت‌هایی نیز داشته است.
در هرات مردم نوروز را در سال‌های گذشته همچنان با تمام حاشیه‌های آن بزرگ‌داشت کرده‌اند. در بیست سال گذشته که فضا برای تجلیل از نوروز تا حدی بازتر شده بود.
چهارشنبه‌سوری اما به گستردگی قدیم برگزار نمی‌شد، ولی آیین آن هرچند نه به گستردگی، اما با حضور نسل جوان در دامنه کوه‌های شمال هرات برگزار می‌شده و گاه بخشی از دولت محلی نیز در این کار با آنان همراه می‌شد.
به گفته فریدون آژند، روزنامه‌نگار افغانستانی، بخشی از رسم و رواج‌ها در غرب افغانستان مانند پختن سمنک در بیش‌تر مناطق افغانستان هنوز هم رواج دارد و خانواده‌ها این غذای نوروزی را تا جایی که توان باشد، می‌پزند. سمنک‌پزی از خود رسم و رواج مشخصی دارد.
آژند به روزنامه هشت صبح گفت، در هرات ۲۰ روز مانده به نوروز دانه‌های گندم برای جوانه زدن خیس می‌شود. یک یا دو شب پیش از شب نوروز برنامه پختن سمنک آغاز می‌شد. ساعت‌های متوالی سمنک باید به هم زده شود. به همین خاطر، زنان و دختران خانواده و نزدیکان در یک جا جمع شده و ضمن به هم زدن سمنک که در افغانستان به آن (کبچه) زدن می‌گویند، آواز و سرود هم می‌خواندند. سرود خاصی هم در رابطه به «سمنو» پختن وجود دارد به این شرح:
«سمنک در جوش ما کبچه زنیم
دیگران در خواب ما دفچه زنیم
سمنک نذر بهار است، میله شب زنده‌دار است
این خوشی سال یک‌بار است، سال دیگر یا نصیب.»
آژند می‌گوید، در روز نوروز مردم به دشت و دمن‌ها که در این وقت سال کاملاً سرسبز شده، بیرون می‌شوند و تا عصر در جلگه‌های سبز به میله و جشن می‌پردازند.
تا اوایل دهه هفتاد شمسی، مردان در روز نوروز در یک محل خاص جمع می‌شدند و در آن‌جا جشن و بازی‌های نوروزی برگزار می‌شد. تعداد چرخ فلک در این محل نصب می‌شد. بازی‌های مروج در آن زمان، تخم جنگی، مرغ جنگی، کبک جنگی، پهلوانی و سگ جنگی بود. اما این محل‌های جشن پس از دهه هفتاد شمسی کم‌کم برچیده شد و مردم حالا بیش‌تر در روز نوروز به دشت و دمن می‌روند.
در هرات مردم علاوه بر روز اول عید نوروز، در اولین چهارشنبه پس از سال نو هم از خانه بیرون می‌شوند و آن را «میله چهارشنبه اول سال» می‌گویند. همچنان در روز ۱۳ حمل که به نام سیزده‌بدر یاد می‌شود، بار دیگر مردم هرات به باغ‌ها و دشت‌های سرسبز می‌روند و در آن روز سبزه گره می‌زنند که گویا برای باز شدن بخت دختران دم بخت خوب است.
مردم شمال افغانستان نیز رسم و رواج متنوعی در روزها و شب‌های نوروز دارند. در مناطق شمال افغانستان رسم و رواج‌های پیش نوروزی هم وجود دارد و بعد از نوروز هم آنها را انجام می‌دهند. از جمله، یکی از این رسم و رواج‌ها مراسم گل زرد است. در اوایل الی اواسط ماه اسفند، در دشت‌ها نوعی گل می‌روید که به نام گل زرد یاد می‌شود. این گل نخستین نشانه فرا رسیدن بهار است. در همان روزها کودکان زیر ۱۰ سال و گاه بیش‌تر از آن، این گل‌ها را می‌چینند و در سبدی به شکل بسیار زیبا تزیین می‌کنند. پس از آن خانه‌به‌خانه می‌روند و سرود خاصی را در مورد این گل زرد می‌خوانند.
«گل آوردم به مهمانی
تو قدر گل نمی‌دانی
اگر دانی مسلمانی
بهار نو مبارک باد!
گل زردک ثنا میگه
ثنای کبریا میگه
به هر پهلو خدا میگه
بهار نو مبارک باد!
گل زردک ز خاک آمد
عجب معصوم و پاک آمد
دو بلبل سینه‌چاک آمد
بهار نو مبارک باد!
سر گل‌ها گل خار است
گل سنجد به او یار است
بنفشه زیب دستار است
بهار نو مبارک باد!»
اطفال با این سرود خانه‌به‌خانه مراجعه می‌کنند و صاحب خانه برای‌شان مقداری آرد می‌دهد. بعداً این آرد را کودکان یا می‌فروشند و با پول آن در روز نوروز هرچه که میل‌شان بود می‌خرند، یا هم می‌برند به خانه و دو سه خانواده با هم یک‌جا شده و از این آرد نان می‌پزند و به مردم تقسیم می‌کنند.
از رسم و رواج‌های دیگری که در شمال افغانستان در ایام سال نو و نوروز متداول است، یکی هم «سبزه لگد» است. شاید این رسم شبیه همان سبزه گره زدن باشد؛ اما در شمال افغانستان به آن سبزه لگد می‌گویند.
برنامه‌های پهلوانی و بزکشی جز اصلی رسم‌های نوروز است که در دشت و دمن که در این ایام سال به شدت سرسبز است، صورت می‌گیرد. در شب نوروز در بیش‌تر خانه‌ها گوشت پخته نمی‌شود؛ زیرا آغاز فصل سال است و باور به این‌که نباید حیوانی را در آغاز بهار کشت، باعث می‌شود که کسی در شب نوروز گوشت نپزد و به عوض آن برنج با اسفناج پخته می‌شود.
در هرات نیز رسم سبزی پلو در شب سال نو وجود دارد. اما مشهورترین برنامه نوروز در شمال افغانستان همانا جشن گل سرخ است که در مزار شریف برگزار می‌شود. در روز نوروز جهنده سخی در صحن روضه بلند می‌شود. اگر این جهنده به راحتی بلند شد، نشانه سال پربرکت و خوبی است؛ ولی اگر به سختی بلند شد و چند بار پایین افتاد به معنای سال سخت و پرچالشی شناخته می‌شود.
برخلاف باورهای عامه در شرق افغانستان نیز مانند دیگر مناطق نوروز در میان مردم تجلیل می‌شود؛ هرچند حالا به گستردگی سابق نیست. سید نظیر، یکی از شهروندان ولایت خوست در شرق افغانستان، می‌گوید، حداقل از ده‌ها سال پیش تاکنون نوروز در مناطق آنان تجلیل می‌شده است. او می‌گوید که در روز نوروز مردم به دشت و دمن می‌رفتند و جشن و سرور برگزار می‌کردند.
به گفته سید نظیر، باور مردم این بود که اگر روز نوروز را با خوشی و سرور بگذرانند، تمام سال‌شان همین‌گونه خوش و پرسرور خواهد گذاشت. به گفته او، در نوروز مردم به زیارتگاه‌ها هم می‌رفتند؛ حتی زنان هم در محل‌های خاص در تفریحگاه‌های سرسبز جمع می‌شدند و مانند مردان روز نوروز را جشن می‌گرفتند. احمد می‌گوید در نوروز در خوست نوعی غذای خاص این منطقه به نام «دندکی» نیز پخته شده و با جمع خورده می‌شد.
امسال اما نوروز با رکود و غم‌زدگی مردم همراه است. از یک‌سو فقر و تنگ‌دستی و از سوی دیگر برخورد طالبان نسبت به نوروز باعث شده تا تجلیل از این روز خجسته در هاله‌ای از ابهام باقی بماند. طالبان چند روز قبل اعلام کردند که نوروز از دید آنان حرام است و نباید بزرگ‌داشتی از آن صورت بگیرد. هرچند شهردار مزار شریف که از فرماندهان طالبان است، به تازه‌گی گفته که این شهر برای پذیرایی مهمان‌های سال نو آماده است؛ اما به نظر نمی‌رسد که مردم مانند گذشته دل و دماغ چندانی برای رفتن به مزار شریف و شرکت کردن در میله گل سرخ داشته باشند.
انتهای پیام/ ر
