معرفی دیدنی‌ترین جاذبه‌های گردشگری اصفهان/از رمز و راز حمام «شیخ بهایی» تا معرفی مقبره ناشناخته شاعر معروف

یولن اصفهان- فاطمه کازرونی: بار هم بهار دلنشین از راه رسیده است، فصلی که گرچه دیر اما با خود بوی دلنشین جریان زاینده رود را به همراه آورده است؛ گردشگرانی که از روز چهارم فروردین در نصف جهان حضور یافته اند به یقین اذعان می کنند که نصف جهان با «زنده رود»ش فرحش انگیزتر است، جایی که در، انعکاس این بناها در رودخانه زاینده رود، حکایت های قدیمی را در ذهن می نشاند و از یک تاریخ هنرمندی حکایت دارد.

تعداد بناهای باستانی در امتداد این محور تاریخی طبیعی، به بیش از ۴۰۰ عدد می رسد اما از ثبت این محور در یونسکو در سالهای گذشته با وجود تاکید و حتی پیشنهاد مدیر فقید این نهاد، غفلت شده است.

در این گزارش جذاب ترین بناها و جاذبه های تاریخی اصفهان را در بهار ۱۴۰۳ مرور می کنیم و این بازدید مجازی را از پلهای تاریخی اصفهان به عنوان نگین بناهای تاریخی این شهر آغاز می کنیم:

پل‌ شهرستان: قدیمی ‌ترین پل‌ زاینده‏‌رود و از کهن‌ترین پلهای ایران است که به «جسر» نیز شهرت داشته است.به عقیده بعضی از محققان ساخت پل شهرستان به دوره ساسانی برمی‌گردد اما ریشه و پایه هخامنشی دارد و پایه‌های آن روی سنگ‌های طبیعی کف رودخانه استوار شده است؛ پل شهرستان که دارای ۱۱ چشمه و ۱۲پایه سنگی بزرگ است در زمان دیلمیان و سلجوقیان تعمیر و مرمت شد.

پل خواجو: این پل از بناهای مربوط به عصر شاه عباس دوم صفوی و جزو زیباترین پل‌های جهان است، در میانه پل خواجو، ساختمانی مخصوص که به بیگلربیگی یا شاه نشین شهرت دارد بنا شده‌است که برای اقامت موقتی شاه صفوی و خانواده او ایجاد و برای تماشای مسابقات شنا و قایقرانی کاربرد داشته است، بخش شاه نشین نوروز امسال به روی گردشگران نوروزی گشوده شده است اما در دیگر بخشهای سال امکان بازدید از آن وجود ندارد.

قصیده صائب تبریزی در وصف پل خواجو و شب نشینی مردم در کنار مقبره صائب

پل خواجو به دلیل معماری و تزئینات کاشی‌کاری آن از دیگر پل‌های زاینده‌رود مشهورتر است به نوعی که حتی شعرای اصفهان درباره پل خواجو اشعار زیبایی سروده و در این سروده‌ها زیبایی‌های آن را ستوده‌اند، از جمله این سروده‌ها قصیده بلند صائب تبریزی در وصف یکی از روزهای جشن و چراغانی در کنار این پل مشهور تاریخی است که در بخشی از این قصیده آمده است:

«اصفهان یک دل روشن چراغان شده است پل ز آراستگی تخت سلیمان شده است باده چون سیل ز هر چشمه روان گردیده است کمر پل ز می لعل بدخشان شده است»

و اما نکته جالبی که بسیاری از مردم از آن بی اطلاع هستند این است که مقبره صائب تبریزی نیز در اصفهان واقع شده است، درست در خیابانی به همین نام.

علاوه بر زیبایی باغ مانند اطراف مقبره، باید به این نکته تاریخی اشاره کنیم که مردم اصفهان به این شاعرِ عارف اعتقاد خاصی داشته اند و حتی در گذشته روزهایی خاص در کنار مقبره وی به شب نشینی و دعا می پرداختند و اعتقاد به استجابت دعای خود به برکت دعای صائب داشتند.

سی و سه پل: این پل که به پل الله وردیخان نیز مشهور است، شاهکار بی‌همتایی از معماری در دوران صفوی و یکی از مشهورترین پل‌های اصفهان با ۳۳ دهنه‌ است که با زیبایی هر چه تمام‌تر آب زاینده‌رود را تقسیم و چهارباغ عباسی را به چهارباغ بالا متصل می‌کند؛ راه وسط این پل مخصوص عبور سواره‌ها و کالسکه بوده است و دو طرف پل که دارای دالان‌های طاقدار است به پیاده‏ رو تخصیص داشته اما امروزه تمام مسیر به عبور عابرهای پیاده اختصاص دارد.

میدان نقش جهان: میدان امام خمینی (ره) اصفهان مشهور به نقش جهان دومین میدان بزرگ جهان است که با ایهامی جالب در ارتباط با قرارگرفتن چهار بنا در چهارسوی اصلی میدان تعادل میان زندگی دنیایی و معنوی را به تصویر کشیده است.

بازار بزرگ اصفهان در شمال، مسجد امام (ره) در جنوب، مسجد شیخ لطف الله در شرق و عمارت تاریخی عالی قاپو در غرب این میدان جلوه زیبایی از هماهنگی مادی و معنوی زندگی بشری را در اذهان جلوه می‌دهد.

بازار قیصریه: در میانه بازاری که سرتاسر میدان را به یکدیگر متصل کرده است و درست در ضلع شمالی میدان نقش جهان، بازار قیصریه قرار دارد، این بازار از بزرگترین و مجلل‌ترین مرکز خرید و فروش در دوران صفویه و از باشکوه‌ترین و زیباترین دروازه‌های دنیا است؛ در بالاترین قسمت این سردرب نمادی قرار دارد که بیانگر صورت فلکی اصفهان یا «برج قوس» است، این بازار میدان امام را به میدان عتیق (کهنه) و اصفهان عصر سلجوقی مربوط می‌کند که برخی از راسته‌های این بازارها عبارت‌ است از بازار عریان، هارونیه، نیم‌آورد گلشن، مخلص، سماورسازها و مقصودبیک.

مسجد شیخ‌ لطف‌الله: رنگ متفاوت کاشیکاریهای این مسجدِ متعلق به عهد صفوی و نداشتن مناره و حیاط ورودی این مسجد را از دیگر مساجد شهر اصفهان و کشور متمایز ساخته است؛ کاشی کاری‌های معرق و مقرنس‌های بسیار ظریف در محراب مسجد شیخ‌ لطف‌الله یکی از شاهکارهای بی نظیر معماری محسوب می شود؛ این مسجد که روبروی عمارت عالی قاپو قرار دارد به زنان دربار اختصاص داشته است.

معروف است که راهرویی زیرزمینی از عمارت عالی قاپو تا این مسجد امتداد داشته است و زنان برای رفت و آمد به این مسجد از این دالان استفاده می کرده‌اند که گویی اکنون مسدود شده است؛ گرچه مسئولان میراث فرهنگی درباره این راهرو عقاید مختلفی دارند اما باستان شناسان اصفهانی معتقدند یکی از دلایل نم کشیدن دیوارهای ضلع جنوب شرقی میدان در حدود دو دهه پیش همین راهرو است که آب حوض از میانه میدان به داخل آن نفوذ کرده بود.

مسجد امام (مسجد جامع عباسی): این مسجد مربوط به عهد صفوی در جنوب میدان نقش که از بناهای مهم معماری اسلامی ایران و نمایانگر اوج یک هزار سال مسجد سازی در ایران است شاهکاری جاویدان از معماری، کاشیکاری و نجاری محسوب می شود که در دوران شاه عباس اول صفوی بنا شده و دارای هفت سنگاب است.

یکی از شگفتی های معماری این مسجد آن است که اگر فردی زیر سقف گنبدی یکی از شبستان های جنوبی آن بایستد و به طور مثال حتی یک اسکناس را تکان دهد صدای موردنظر با شدت تقویت شده و به گوش همه می رسد.

مشهور است که تا مدت ها بر سر قبله دقیق مسجد امام اختلاف وجود داشت تا اینکه شیخ بهایی دانشمند مشهور زمان عهد صفوی با روشی دقیق توانست قبله مسجد را پیدا کرده و به اختلاف ها پایان دهد. شیخ بهایی دانشمندی است که طومار بی نظیر تقسیم حق آبه‌های اصفهان نیز از هوش وی پا به دل تاریخ نصف‌جهان نهاده است.

عمارت عالی قاپو: این عمارت که در ضلع غربی میدان نقش جهان اصفهان قرار دارد و درب ورودی دولتخانه صفوی است ‌نمونه ‌منحصر به‌ فردی‌ از معماری‌ کاخ های‌ عهد صفوی‌ است که صداها در اتاق موسیقی آن درست شبیه استادیوهای تخصصی امروزی به شکل طبیعی و بدون انعکاس به گوش افراد می رسد.

تزئینات خارجی این بنا در لچک‌ها (قسمتهای هلالی در بالای هر ورودی) به وسیله کاشی هفت رنگ و تزئینات و خطوط اسلیمی است و تزئینات داخلی آن شامل نقوش زیبای گل و بته و شکارگاه و حیوانات و پرندگان بر روی گچ (لایه چینی) و یا مینیاتورهای تصویری ایرانی و خارجی است.

راه شاهی: این راه تنها مسیر ورود مقامات عالی‌رتبه صفوی به میدان نقش جهان بوده است که در ۱۰۰ سال گذشته بطور کامل از میان رفت اما اکنون بار دیگر بازآفرینی شده است و از عید نوروز چند سال پیش بر روی گردشگران گشوده شد.

این راه از محل دولت‌خانه صفوی آغاز و از یک سو به میدان عالی قاپو و از یک سو نیز به چهارحوض در میدان نقش جهان می‌رسیده است؛ چهارحوض منزلی با چهار مسیر بوده است که از یک سو به چهلستون، از یک طرف به بازار مسگرها و ورودی میدان امام (ره) ، یک سو حمام خسروآقا و از یک طرف نیز به راه شاهی متصل بوده است، این راه در پشت عمارت عالی قاپو در خیابان استانداری و در ضلع غربی میدان امام (ره) و روبه‌روی مسجد شیخ لطف‌الله واقع شده است.

عمارت هشت بهشت: این عمارت دو طبقه و هشت ضلعی اکنون در خیابان چهارباغ عباسی اصفهان و در میانه پارکی معروف به نام شهید رجایی قرار دارد، هشت بهشت یکی از زیباترین بناهای تاریخی اصفهان است که باقیمانده کاخ‌های باصفا و کلاه‌فرنگی‌هایی است که در این دوره در کنار چهارباغ احداث شده بود؛ کاخ هشت بهشت مجلل‌ترین و فرح‌انگیزترین عمارت دنیا از دیدگاه سیاحان نامیده گرفته است.

چهلستون: ساخت این کاخ در دوره شاه عباس یکم احداث آن آغاز شد و علاوه بر بخش مرکزیدارای بخش هایی همچون تالار آینه، تالار ۱۸ ستون، دو اتاق بزرگ شمالی و جنوبی تالار آینه، ایوان‌های طرفین سالن پادشاهی و حوض بزرگ است؛ نقاشی های دیواری چهلستون زیر نظر هنرمند نامدار عصر صفوی، رضا عباسی با خصلت بزرگ نمایی به شیوه مینیاتورهای ایرانی انجام گرفته است.

کاخ چهلستون اصفهان فقط ۲۰ ستون چوبی دارد. علت این نام‌گذاری، انعکاس نمای بیرونی عمارت در آب استخر است که باعث شده تعداد ستون‌ها دوبرابر دیده شود. انعکاس کوشک در طول روز و شب در آب، تجربه‌ای است که نباید از دست بدهید.

۴۶