جواد مرشدی: بیش از یک ماه از آخرین مذاکرات ایران و تروئیکای اروپایی (آن هم در اوج جنگ) می گذرد و حالا یکشنبه همین هفته بود که اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی در گفت‌وگو با صدا و سیما اعلام کرد دور جدید مذاکرات بین تهران و تروئیکای اروپایی (آلمان، فرانسه و بریتانیا) روز جمعه سوم مردادماه در استانبول ترکیه برگزار می‌شود.
پیش از این خبر وزیر خارجه کشورمان و وزرای خارجه سه کشور اروپایی و کایا کالاس مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا پنجشنبه شب (۲۶ تیرماه) کنفرانس تلفنی مشترکی داشتند.
سیدعباس عراقچی روز جمعه (۲۷ تیر)نیز در خصوص مذاکرات در شبکه ایکس نوشت: «اگر اتحادیه اروپا و سه کشور اروپایی می‌خواهند نقشی ایفا کنند باید مسئولانه رفتار کرده و از سیاست فرسوده تهدید و فشار از جمله تهدید به اجرای سازوکار اسنپ‌بک که فاقد هرگونه مبنای اخلاقی و حقوقی برای آن هستند، دست بردارند.»
عراقچی پیش تر گفته بود که «دستمان پر است» و حقوق خود را قوی‌تر از گذشته پیگیری می‌کنیم.
آمادگی‌ها برای شرکت در این نشست در حالی انجام می‌شود که پیشتر کشورهای غربی هشدار داده بودند در صورتی که تا پایان اوت (۹ شهریور) پیشرفت ملموسی برای توافق حاصل نشود، مکانیسم ماشه را فعال خواهند کرد؛ مسأله‌ای که البته با واکنش تند طرف ایرانی مواجه شده است.
حال باید دید آیا مذاکرات امروز میان ایران و سه کشور اروپایی در استانبول نتیجه‌بخش خواهد بود یا نه؟ مذاکراتی که اگرچه در غیاب آمریکا برگزار می شود ولی به گفته وزیر خارجه آلمان با هماهنگی ایالات متحده انجام می‌شود.
خبرگزاری یولن در گفت‌وگو با عبدالرضا فرجی‌راد، استاد ژئوپولیتیک، به دستاوردهای احتمالی این مذاکرات پرداخته است.
*** آیا مذاکرات جمعه ایران و اروپا ظرفیتی برای پیشبرد مذاکرات هسته‌ای و نزدیک کردن ایران و غرب به توافق دارد؟
اگر بخواهیم مذاکرات امروز را در استانبول با سه یا چهار دور مذاکرات قبلی میان تیم ایرانی و اروپایی مقایسه کنیم، امیدواری نسبت به مذاکرات امروز بیشتر است؛ چرا که تحولات جدیدی رخ داده که این امیدواری را تقویت می‌کند.
*** آیا می‌توانید به صورت مصداقی به برخی از این تحولات اشاره کنید؟
بله، برای مثال ایران دیروز اعلام کرد که اجازه داده گروهی از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران بیایند و درباره نحوه ادامه فعالیت‌های آژانس در ایران با طرف ایرانی گفت‌وگو کنند تا ببینند می‌توانند به توافقی برسند یا خیر. این موضوع برای اروپا اهمیت زیادی دارد.
از سوی دیگر، اروپا نیز چراغ سبزی نشان داده و تمایل نسبی خود را برای به تعویق انداختن بازگشت قطعنامه‌های شورای امنیت در مهرماه اعلام کرده است. آنها خودشان هم تمایل چندانی به فعال‌سازی ماشه ندارند، چون نگران هستند در صورت فعال‌شدن آن، ایران از NPT خارج شود و نظارت آژانس بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران پایان یابد. در این صورت، اروپا دیگر اطلاعی از تحولات هسته‌ای ایران نخواهد داشت. بنابراین، اروپایی‌ها نیز علاقه‌مندند حداقل به توافقاتی با ایران برسند تا یا بتوانند اجرای مکانیزم ماشه را به تعویق بیندازند، یا از آن صرف‌نظر کنند تا قطعنامه‌هایی که بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ تعلیق شده بودند، پایان یابند.
*** آیا مذاکرات هسته‌ای بدون حضور آمریکا می‌تواند بحران فعلی بین ایران و غرب را حل کند؟
اتفاقاً یکی از نکات مهم مذاکرات امروز این است که اروپایی‌ها بارها اعلام کرده‌اند این گفت‌وگوها با هماهنگی کامل با آمریکا انجام می‌شود. یعنی ایالات متحده در جریان کامل مذاکرات قرار دارد و آن را همراهی می‌کند. احتمالاً آمریکا بر اساس اطلاعاتی که از این مذاکرات دریافت می‌کند، برای دورهای بعدی مذاکرات آماده می‌شود.
من پیش‌بینی می‌کنم مذاکرات دوم و سوم دیگری نیز میان ایران و اروپا برگزار شود. بعید است که تنها با یک دور مذاکره، به توافق نهایی برسند. اما اگر طرفین به توافق نسبی برسند، این گفت‌وگوها می‌تواند تأثیر مثبتی بر مذاکرات احتمالی میان ایران و آمریکا داشته باشد.
*** شما اشاره کردید که اروپایی‌ها تمایل چندانی به فعال‌سازی مکانیزم ماشه ندارند. به نظر شما، پیشنهاد جدید آنها مبنی بر تعویق بازگشت تحریم‌های شورای امنیت با تصویب قطعنامه‌ای در شورای امنیت چقدر می‌تواند مؤثر باشد؟ آیا ایران در شرایط فعلی این پیشنهاد را خواهد پذیرفت؟
بالاخره احتمالا طرف ایرانی علائمی را در خصوص به تعویق افتادن بازگشت قطعنامه‌های پیشین از طریق مکانیسم ماشه دریافت کرده که البته ما دقیقا نمی‌دانیم این تعویق چه مدت خواهد بود؛ در خبرها آمده بود ۶ ماه تا یک سال. قاعدتا بعد از اخباری که از مذاکرات امروز به دست می آید یهتر می توانیم تحلیل کنیم.
برخی نشانه‌ها از سمت ایران حاکی از آن است که احتمال تعویق فعال‌سازی مکانیزم ماشه تا بعد از اکتبر وجود دارد. البته زمان دقیق آن هنوز مشخص نیست؛ در برخی خبرها حتی صحبت از تعویق یک‌ساله مطرح شده است. این مسئله نیازمند بررسی بیشتر است.
اگر مذاکرات روند مثبتی داشته باشد، طبیعتاً وضعیت بهتری ایجاد می‌شود، تنش‌ها کاهش می‌یابد و احتمال درگیری نیز کم‌تر خواهد شد. در شرایط فعلی که در فضای تنش و درگیری قرار داریم، هرگونه پیشرفت در مذاکرات می‌تواند به کاهش این بحران کمک کند.
*** چرا در ماه‌های اخیر مواضع اروپا در قبال ایران سخت‌گیرانه‌تر شده و هم‌صدا با آمریکا خواستار توقف برنامه غنی‌سازی و مذاکره درباره برنامه موشکی شده‌اند؟
این موضوع دلایل متعددی دارد. تا پیش از جنگ اوکراین، روابط ایران و اروپا تقریباً در وضعیت ثابتی بود؛ نه پیشرفتی داشت و نه تنش خاصی. درگیری‌ها به چند زندانی و گفت‌وگوهای پراکنده محدود بود.
اما از زمانی که بحث کمک نظامی ایران به روسیه و ارسال پهپادهای شاهد مطرح شد، و اخیراً نیز ادعاهایی درباره ارسال موشک، اروپایی‌ها احساس تهدید کردند. آنها گفتند موضوع تنها اوکراین نیست، بلکه امنیت اروپا نیز در خطر است. همین باعث شد مواضع‌شان نسبت به ایران تندتر شود.
در کنار این، تعلیق همکاری ایران با آژانس هم برای آنها نگران‌کننده بود، چون احتمال خروج ایران از NPT را افزایش می‌داد. همچنین، وقوع درگیری‌های مستقیم میان ایران، اسرائیل و آمریکا در هفته‌های اخیر، احساس خطر اروپا را بیشتر کرد. لذا تمایل دارند دوباره به مسیر گفت‌وگو بازگردند.
سه دور مذاکره قبلی بیشتر جنبه ارزیابی داشتند، اما مذاکرات امروز در استانبول احتمالاً وارد جزئیات خواهد شد. ضمن اینکه ایران، روسیه و چین نیز نسبت به قانونی بودن اقدامات اروپا برای فعال‌سازی مکانیزم ماشه ابراز تردید کرده‌اند.
*** به نظر شما این ادعا درست است که فعال‌سازی مکانیزم ماشه از سوی اروپا غیرقانونی است؟
بله، ایران می‌گوید غنی‌سازی ۲۰ و ۶۰ درصد انجام داده اما نه برای ساخت سلاح، بلکه در واکنش به خروج آمریکا از برجام و عدم اجرای تعهدات اروپایی‌ها در ده سال گذشته. حالا اگر ایران اعلام آمادگی کند برای بازگشت به سطح غنی‌سازی ۳.۶۷ درصد مندرج در برجام، و مفاد توافق را رعایت کند، چه دلیلی برای فعال‌سازی مکانیزم ماشه وجود دارد؟
در حالی که ایران آمادگی بازگشت به برجام را دارد، اروپا و آمریکا هر روز تهدید به فعال‌سازی ماشه می‌کنند. اگر این اتفاق بیفتد، تحریم‌های سازمان ملل بازمی‌گردند، آژانس از ایران خارج می‌شود و تنش‌ها به‌طور جدی افزایش خواهد یافت.اروپایی‌ها این موضوع را به‌خوبی درک کرده‌اند.
۲۱۲/۴۲
